12 Eylül Darbesi, Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren başkanlığında, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin yönetime karşı gerçekleştirdiği harekattır. 12 Eylül 1980 darbesinin ardından hükümet görevden alındı, Türkiye Büyük Millet Meclisi ve partiler lağvedildi. Peki 12 Eylül'de ne oldu? 12 Eylül darbesi ne zaman, nasıl oldu? İşte 12 Eylül Darbesi 1980 İhtilali hakkında merak edilen soruların yanıtı...
12 EYLÜL 1980 DARBESİ NE?
12 Eylül 1980'de Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından gerçekleştirilen askeri müdahale, Türkiye'nin tarihinde önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Bu darbenin başını çeken isimlerden biri Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren'di. Darbe sonucunda, Türkiye'nin Başbakanı olan Süleyman Demirel görevden alındı ve Türkiye Büyük Millet Meclisi lağvedildi. İşte 12 Eylül Darbesi'nin tarihçesi...
12 EYLÜL DARBESİ NASIL GERÇEKLEŞTİ?
- Milli Güvenlik Konseyi'nin ilk bildirisi ve ülkenin yönetimine el koyması
- Sıkıyönetim bölgelerinin ilan edilmesi ve komutanların atanması
- Siyasi partilerin faaliyetlerinin yasaklanması ve derneklerin durdurulması
- Emniyet Genel Müdürlüğü ve polis teşkilatının Jandarma'ya devri
12 EYLÜL 1980 DARBESNDE GÖREVDEN ALINAN SİYASİLER KİMLER?
Emniyet Genel Müdürlüğü ve polis teşkilatı Jandarma Genel Komutanlığı'nın emrine verildi. Darbenin ardından, birçok siyasi lider, Süleyman Demirel ve Bülent Ecevit dahil olmak üzere, Genelkurmay Başkanı Kenan Evren tarafından kendilerine gönderilen tebliğlerle gözaltına alındı ve belirli adreslere gönderildi. Süleyman Demirel ve Bülent Ecevit, Hamzakoy Gelibolu'ya, Necmettin Erbakan ise Uzun Ada İzmir'e gönderildi.
20 Eylül'de, Kenan Evren eski Deniz Kuvvetleri Komutanı Bülend Ulus'u başbakan olarak atadı ve 21 Eylül'de Ulus'un sunduğu bakanlar kurulu listesi Milli Güvenlik Konseyi tarafından onaylandı.
1982 ANAYASASI
Darbenin ardından, ülke yönetiminde birçok değişiklik yapıldı ve 7 Kasım 1982'de bir referandumla kabul edilen yeni bir Anayasa yürürlüğe kondu. Bu Anayasa, askeri yönetim üyelerinin ömür boyu yargılanmasını engelleyen geçici 15. maddeyi içeriyordu. Bu madde, 2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumuna kadar kaldırılmadı.
Darbe ardından geçen 3 yıl içerisinde önemli kanunların tamamına yakını değiştirildi ve askerî yönetimin belirlediği Danışma Meclisi tarafından hazırlanan Anayasa, 7 Kasım 1982 yılında yapılan ve aleyhte konuşmanın ve propaganda yapmanın yasak olduğu referandumda, yüzde 92'lik "Evet" oyu ile büyük farkla kabul edildi.
Halk oylamasında 'Hayır' oyu kullananları sandık başında baskı altında tutmak için rengi dışarıdan görünen oy pusulaları kullandırıldığı iddia edildi ama bu, Anayasa'nın çok büyük çoğunlukla kabul edilmesini açıklayan tek neden değildi.
Anayasa'nın kabulünün bir başka önemli etkeni olarak, ihtilal öncesi iç savaş ortamı nedeni ile vatandaşların kendi hayatlarından endişe etmesi oldu.
Aynı halk oylamasında, Kenan Evren otomatik olarak Cumhurbaşkanı seçildi. Kabul edilen Anayasa'da bulunan, askerî yönetim üyelerinin ömür boyu yargılanmasını engelleyen, geçici 15. madde, 2010 Türkiye anayasa değişikliği referandumuna kadar kaldırılmadı.
12 EYLÜL 1980 DARBESİNDE İDAM VE CEZALAR NE OLDU?
Darbenin ardından, devlet yöneticileri tarafından "anarşist" olarak kabul edilen 1 milyon 683 bin kişi fişlendi. Devlet Güvenlik Mahkemesi tarafından açılan 210 bin davada 230 bin kişi yargılandı. 7 bin kişiye idam cezası istendi ve 517 kişiye idam cezası verildi. İdamların ardından, 50 kişi asıldı (bu kişilerin 26'sı siyasi suçlu, 23'ü adli suçlu ve 1'i Asala terör örgütü militanıydı).
Darbenin ardından birçok kişi Türk Ceza Kanunu'nun farklı maddeleri uyarınca yargılandı ve birçok kişiye pasaport verilmedi, işten atıldı veya vatandaşlıktan çıkarıldı. Birçok gazeteci de ceza aldı ve hatta silahlı saldırılara uğradı.
12 EYLÜL DAVASI NE?
2010 yılında yapılan bir referandum sonucunda, 12 Eylül'ün sorumluları hakkında suç duyuruları yapılmaya başlandı. Ardından, binlerce suç duyurusu toplandı ve 2011 yılında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından ilk soruşturma açıldı.
12 EYLÜL 1980 DARBESİ SONRASI NE OLDU?
12 Eylül 1980 darbesinin gerçekleştiği gün, Türk Silahlı Kuvvetleri Milli Güvenlik Konseyi tarafından bir bildiri yayınlandı. Bu bildiriye göre, Türk Silahlı Kuvvetleri, yüksek yargı organlarıyla birlikte ülke yönetimini ele geçirdi ve hükümet görevden alındı. Ayrıca, 13 farklı sıkıyönetim bölgesi ilan edildi ve her bölgeye bir general sıkıyönetim komutanı atandı. Siyasi partilerin faaliyetleri yasaklandı ve Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılay dışındaki derneklerin faaliyetleri durduruldu.
12 EYLÜL DAVASINDA KİMLER YARGILANDI?
Dava sonucunda Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya, 765 sayılı Türk Ceza Kanunu'nun "Devlet kuvvetleri aleyhine cürümler" başlıklı 146. maddesi uyarınca ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Tahsin Şahinkaya, Kenan Evren'den önce, 90 yaşında öldü ve Yargıtay aşamasındaki dava düştü.
12 Eylül Darbesi, Türkiye'nin yakın tarihinde önemli bir dönemeç olarak hatırlanır ve etkileri hala hissedilmektedir.
12 Eylül Davası ve Sonuçları
- 2010 referandumunun ardından sorumlular hakkında suç duyurularının artması
- Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından açılan soruşturma
- Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya'nın cezalandırılması ve sonuçları
