Kardelen BUĞDAY- ÖZEL HABER
15 Mayıs 1919’da İzmir’in, Yunan birlikleri tarafından işgali sırasında ilk kurşunu atarak direnişi başlattığı kabul edilen ve Yunan askerlerince şehit edilen gazeteci Hasan Tahsin’in anısına dikilen İlk Kurşun anıtı tam 49 yıldır, İzmir’in önemli simgeleri arasında yer alıyor. Şehit Gazeteci Hasan Tahsin’in ölümünün 55. yıl dönümü olan 15 Mayıs 1974’te dönemin İzmir Gazeteciler Cemiyeti Başkanı Sabri Suphandağlı ve halkın ortak çabasıyla Konak Meydanı’nda dikilen anıtın yapım süreciyle ilgili bilgiler ortaya çıktı.
‘Hiç aklıma gelmezdi’
Yakın bir zamanda ortaya çıkan fotoğraflar, İzmir’in en önemli sembollerinden ‘İlk Kurşun’ anıtının yapım aşaması ve İzmir halkıyla buluştuğu güne dair önemli bilgileri de beraberinde getirdi. Konak İskelesi yakınlarında Atatürk Bulvarı’nda bulunan İzmir Resim Heykel Müzesi’nin bahçesi olduğu öğrenilen alanda çekilen fotoğrafların, Turgut Pura tarafından yapılan heykel için çekildiği ve poz veren kişinin müzenin emektar teknisyeni Faruk Yıldızlı olduğu ortaya çıktı.
Fotoğraflar ve heykelin yapım süreci hakkında bilgi veren Yıldızlı, Hasan Tahsin heykelinin yaklaşık iki yıllık bir çalışma olduğunu ve fotoğrafların 1972 yılında heykeltraş Turgut Pura tarafından bizzat çekildiğini söyledi. Poz verirken elinde tuttuğu tahta tabancayı da Pura’nın yaptığını belirten Yıldızlı, fotoğrafın hikayesini şöyle anlattı:
“Turgut Bey, almış eline testereyi tahta tabanca yapıyordu. ‘Ne yapıyorsunuz müdürüm?’ diye sordum, ‘Ne olacak bundan’ dedim. ‘Görürsün’ dedi. Aynen böyle… Sonra çağırdı, gittik deniz kıyısına. Verdi tahta tabancayı bana, şöyle yap, böyle yap dedi.
Canlandırmış zihninde herhalde. Bir elin geride olacak, biri ileride olacak, biraz eğil falan dedi. Arka arkaya fotoğraflar çekti.” Çekilen fotoğraflardan kendisinde sadece iki tane olduğu söyleyen Yıldızlı, gençken verdiği pozun önemini sonradan fark ettiğini ifade ederek, “O pozları verirken o zamanlar bunun bu kadar önemli olacağını bilmiyordum. Hiç aklıma gelmezdi” dedi. Konu hakkında duygularını paylaşan Faruk Yıldızlı, “Çok güzel bir duygu, onur verici hem de” diye konuştu.
Klasik heykel anlayışından farklı
İzmir Resim ve Heykel Müzesi kurucusu Turgut Pura tarafından yapılan anıt, klasik heykel anlayışından farklı bir görünüme sahip olmasıyla özel bir yer tutuyor.
Turgut Pura
Dönemin İzmir Gazeteciler Cemiyet yönetimi tarafından basılan İzmir Gazeteciler Cemiyeti yayını, ‘Bir Anıt Açıldı’ kitabında ‘İlk Kurşun’ anıtındaki Hasan Tahsin heykelinin görünümüyle ile ilgili, “Heykelde, Hasan Tahsin’in sağ elinde tabanca, sol elinde arkaya doğru dalgalanan Türk bayrağı bulunmaktadır. Heykel atılım halinde düşünülmüştür. Bunun için de klasik heykel anlayışından değişik bir görünüm arz etmektedir” ifadeleri yer alıyor.
Kaynak: Ahmet Mehmetefendioğlu
Yine aynı kitapta yer alan, “Heykelde silah ve bayrak elemanının bulunuşu ve atılım halinde inşa edilmiş olması heykeli Türkiye’deki ‘durgun heykel’ görünümünden ayırmış böylece ona ayrı bir tansiyon kazandırmıştır” ifadeleriyle heykelin Türkiye’de alışılagelmiş yapıtlardan neden farklı bir görünümde yapıldığı açıklanıyor.
Dönemin İzmir Gazeteciler Cemiyeti Başkanı Sabri Suphandağlı
Kent dayanışmasının örneği
‘İlk Kurşun’ anıt heykelinin yapım aşamalarını anlatan Faruk Yıldızlı, anıtın bir kent dayanışması örneği olduğunu da vurgulayarak, dönemin İzmir Gazeteciler Cemiyeti Başkanı Sabri Suphandağlı ve yönetim kurulu tarafından başlatılan çalışmaya halkın da bağışlarıyla destek verdiğini belirtti.
Heykeltraş Turgut Pura’nın heykeli yaparken izlediği aşamaları anlatan Faruk Yıldızlı, “İlk önce 35-40 santimetre boyunda eskizler yaptı. Yönetime sunmak için. Onların anlatımından yola çıktı, ‘bir elinde silah olacak bir elinde bayrak olacak’ diye.
Ondan sonra daha büyük bir eskiz yaptı. Fotoğraftaki eskiz artık son eskizdi” diye konuştu. Heykel kalıbının, İzmir Resim Heykel Müzesi’nde tamamlandığını belirten Yıldızlı, şöyle devam etti: “Heykelin kalıbı tamamlandı, bitti. Bu sefer nasıl dökeceğiz derken Turgut Bey bir tane gemi pervanesi buldu. Büyük bir şilep pervanesi, bronz, sarıdan… Onunla kalıbı keserek çıkarttık. O pervaneyle birlikte kamyona yüklendi. Nazilli’de döküldü o heykel. Turgut Bey de oraya gitti.”
Heykelin boyu 3.40 metre
Anıtın yapım süreci ve açılış gününe dair birçok bilgi barındıran İzmir Gazeteciler Cemiyeti yayını ‘Bir Anıt Açıldı’da anıt hakkında ayrıca şu bilgiler de yer alıyor:
“Anıt kaidesiyle birlikte 7.40 metre yüksekliktedir. Bunun 3.40 metresi Hasan Tahsin heykelidir. Geri kalan 4 metrelik kısmını kaide teşkil etmektedir. … Şehit Gazeteci Hasan Tahsin 1.70 metre boyunda olduğundan heykel, iki misli olmak bakımından 3.40 olarak yapılmıştır.”
Anıtta yer alan ve Mimar Harmi Hotan tarafından yapılan kaide hakkında ise, “Kaidenin Yunan’ın çıktığı deniz tarafına bakan yüzünde o günkü Yunan mezalimini canlandıran rölyef bulunmaktadır. Rölyefte iki düşman askeri yaşlı bir vatandaşımızı dipçikle öldürmek üzeredirler” cümleleri yer alıyor.
Anıtın diğer kaidesinde bulunan süvari figürleri üzerine de, “9 Eylül günü İzmir’e giren ve Türkiye’nin kurtuluşunu tamamlayan Süvarilerimizin şehre girişi bir rölyefle temsil edilmektedir. O günün kıyafetleri içinde üç süvarimiz, atlarını hızla sürmekte ve ortadaki Mehmetçik bir Türk bayrağı taşımaktadır” ifadeleri yer aldı.
Fahri Korutürk tarafından açıldı
Dönemin İzmir Gazeteciler Cemiyeti Başkanı Sabri Suphandağlı ve yurttaşların dayanışması ile tamamlanan anıt, 15 Mayıs 1974 tarihinde Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk tarafından Konak Meydanı’nda düzenlenen törenle açıldı.
Edinilen bilgilere göre radyolardan naklen yayınlanan törende Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk ve eşi, dönemin Cumhuriyet Senatosu Başkanı Tekin Arıburun, Genel Kurmay Başkan Vekili ve Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Eşref Akıncı, Turizm ve Tanıtma Bakanı ve Hükümet Sözcüsü Orhan Birgit, Gençlik ve Spor Bakanı Muslihittin Yılmazmete, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Büyükelçi Fuat Bayramoğlu, Başkanlık Danışmanı Fahri Çoker yer aldı.
15 Mayıs 1974 günü sabah saat 09.00 sularında vatandaşların alanı doldurmasıyla başlayan törenin hazırlıklarında Güney Deniz Saha ve Garnizon Komutanı Koramiral Necmettin Sönmez’in büyük katkısı olduğu kayıtlara geçti. Ayrıca tören alanında Hava Eğitim Komutanı Korgeneral Samih Alaybeyoğlu ve çok sayıda rütbeli askerin bulunduğu bilgiler arasında yer aldı.
Ülke çapında geniş yankı buldu
Gazete arşivlerinde yer alan haberler ve açılışına tanık olanların anlatımına göre dönemin siyasi atmosferine rağmen tören alanında yoğun kalabalık bulunmaktaydı.
Demokrat İzmir ve Yeni Asır gazetelerinde anıtın açılışı geniş yer buldu.
Demokrat İzmir’de anıtın açılacağı gün olan 15 Mayıs 1974 tarihli manşet haberde, “Türkiye radyolarının naklen vereceği açılış töreninde son anda Cumhurbaşkanı F. Korutürk’ün isteği ile askeri birliklerin de katılması kararlaştırılmıştır. Milli mücadelemizin ilk ateşini yakan ve bu uğurda hayatını kaybederek şehit düşen gazeteci Hasan Tahsin’in anıtı saat 11’de açılacaktır. İzmir Gazeteciler Cemiyeti Başkanı Sabri Suphandağlı, İlk Kurşun anıtının açılışını görmek için yüz binlerce kişinin İzmir’e akın ettiğini belirterek, ‘Açılış görkemli olacak’ demiş ve özetle şunları söylemiştir: Anıta tüm milletimiz katkıda bulunmuştur. Törene askeri birliklerden başka öğrenciler, eski muharipler ve kuvayı milliyeyi temsil eden ekipler katılacaktır” ifadeleri yer aldı.
Tam 49 yıldır kent meydanında bulunan İlk Kurşun Anıtı, klasik heykel anlayışından farklı görünümüyle ve 1919 yılında yapılan Yunan işgaline karşı başlatılan Türk direnişinin sembolü kabul edilmesiyle kent tarihinde önemli bir yer tutuyor.