Mali sistemin en önemli sorunu tartışmasız kayıt dışı ekonomi. Gerek Orta Vadeli Program (OVP), gerekse Vergi Denetim Kurulu (VDK) çalışmalarına bakıldığında bu mevzunun önemsendiği belli, ancak gelin sayın bakanın birkaç gün önce yaptığı açıklamaya bakalım.
“Mesele bir kültür ve zihniyet meselesi. En düşük KDV ekmekte. Siz hiç fırıncının size fiş verdiğini gördünüz mü? Yüzde 1’e tenezzül ediliyor. En çok vergi kaçağının olduğu, hiç verginin gelmediği yerler fırıncılar. Günün başında da ortasında da sonunda fiş kesmiyorlar. Sabahtan akşama kadar ekmek satıyorlar ama vergisini vermiyorlar.”
Böyle bir paylaşım yaptı ve konuyu netliğe kavuşturmuş oldu. Türkiye’de kayıt dışı ekonomi açısından en çok vergi kaçağı fırıncılarmış!
Toplamda 25.000 civarı fırıncı var ve ortalama kapasite fırın başı 5.000 ekmek. Ortalama fiyat 10 TL. Bu veriler dahilinde tüm fırınlar her ekmeğe fiş düzenleseler ve yüzde 20 kar marjı ile çalışsalar hazineye intikal etmesi gereken vergi 912 milyon TL.
Bu tutar 2024 bütçe gelir hedefinin 0,0001’i. Yani tüm fırınlar ürettiği ekmeğin fişini kesseler, bütçe gelirinin on binde 1’i kadar vergi Hazine’ye intikal edecek. Görüldüğü üzere en çok vergi kaçağının olduğu yer olarak iddia olunan kesimin mali tablosu bu şekilde!
Sayın bakan olayın önemine işaret etmek için böyle köşeli cümleler kurmuş olabilir ama kayıt dışı ekonomi üzerine okuma yaparken listeye fırıncılardan başlarsanız inandırıcılığınızı kaybedersiniz. Bununla birlikte sektörleri hedef göstermekten vazgeçmeliyiz. Kuyumcu, otel, restaurant, fırıncı, güzellik merkezi diye tek tek saymak yerine gider denetlersin, sonuçlarını da vergi mahremiyetine dikkat ederek açıklarsın. Ancak yüzde 1’e tenezzül ediyorlar diye hedef tahtası haline getirirsen, hem skor alamazsın hem de etki düzeyini kaybedersin.
Kur korumalı mevduata 1.2 trilyon ödeme yaparken özeleştiri yaparak başlanırsa mevzuya, 1200’de biri olan fırıncıların kayıt dışı ekonominin aktörü olmadığını anlarız.
Kayıt dışı ekonomi ile mücadele anlamında çok şey söylenebilir. Bunun sosyolojik sebepleri olduğu kadar, ekonominin kötü olduğu dönemlerde nüksetmesi kadar doğal bir sonuç olamaz.
Dolayısıyla kayıt dışı her sektörde var, bazı sektörlerde abartı düzeyinde var. Süper Lig’de oynayan futbolcuların hepsinin Gelir Vergisi beyannamesi vermesi gerekiyor. Hepsinin elinde sözleşme var ve 2023 yılında 1.9 milyon TL üzeri gelir elde ediliyorsa beyanname vermesi gerekiyor. Süper Lig’de oynayan futbolcuların hepsi bu seviyenin üzerinde olduğuna göre izaha davet yazısı gönderilmeden direk inceleme marifetiyle gerekli tarhiyatlar yapılabilir.
Taksiciler yine hakeza. Türkiye’de basit usulde olan tüm taksici esnafının gerçek usule geçmesi gerekiyor. Çünkü 2023 yılında belirlenen haddin altında ciro yapan bir tane taksici yok ama üzerine, sebebi hikmeti bilinmez, gidilmiyor.
Bunlar saymakla bitmez, ancak şunu sormadan da insan geçemiyor. Biz ne ara bu kadar kayıt dışının menbağı haline geldik? Fiilen durum nedir tam bilinmez ama ekonomi kötüleştikçe denetimler artsa da giderek büyüdüğü aşikar.
Dolayısıyla bu kapsamda gösterilen çabayı görmezden gelemeyiz ama stratejik olarak sinekleri öldürmektense bataklığı kurutmayı denesek daha isabetli olur.