Mustafa Kemal Atatürk'ün "Efendiler, yarın Cumhuriyet'i ilan edeceğiz" sözü, Türk milletinin bağımsızlık mücadelesinin ateşlendiği 19 Mayıs 1919'da Samsun'a ayak bastığı günden itibaren tüm Türkiye için bir umut ışığı haline geldi. Bu mücadele, Lozan Antlaşması'nın imzalanmasıyla 24 Temmuz 1923'te sona erdi ve Yeni Türk Devleti'nin varlığı resmen kabul edildi.
Ancak, yeni devletin resmi adı ve yönetim şekli henüz tam olarak belirlenmemişti. Mustafa Kemal Paşa, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı olarak görev yapmaktaydı, ancak uluslararası ilişkiler açısından daha net bir devlet başkanının seçilmesi gerekiyordu.
27 Ekim 1923'te, İcra Vekilleri Heyeti'nin istifası ve hükümetin kurulamaması bu sorunu daha da acil hale getirdi. Mustafa Kemal Paşa, çözüm arayışı içindeyken Çankaya Köşkü'nde bir akşam yemeği düzenledi. Bu yemekte İsmet Paşa, Ali Fuat Paşa, Halit Paşa, Kemalettin Sami Bey gibi yakın arkadaşları da bulunuyordu. Yemek sırasında, Mustafa Kemal Paşa aniden "Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz" dedi. Arkadaşları hemen bu fikre katıldılar ve yemeği bırakıp işe koyuldular. Mustafa Kemal Paşa, kısa bir program ve talimatlar vererek Cumhuriyet ilanına hazırlanmalarını sağladı.
Mustafa Kemal Paşa, Ankara'da bulunan arkadaşlarının düşüncelerine güvendiği için onların rızasını almak için özel bir görüşme düzenlemeye gerek duymadı. Bu sırada Ankara dışında bulunan bazı kişiler, kendilerine haber verilmeden Cumhuriyet'in ilan edilmesini eleştirdi, ancak bu kararın tüm arkadaşlarının desteklediği bir karar olduğu açıktı.
Cumhuriyet ilanının ardından, yeni devletin yönetim biçimi "Türkiye devletinin hükümet şekli cumhuriyettir" hükmü ile resmen belirlendi. Mustafa Kemal Paşa, yeni Türk devletinin ilk Cumhurbaşkanı olarak seçildi ve parlamenter rejime geçişle birlikte hükümet sistemi de yeniden düzenlendi.
Bu tarihi karar, Türkiye Cumhuriyeti'nin resmi olarak kurulduğu ve yönetim şeklinin netleştiği bir dönemin başlangıcını temsil etti. Mustafa Kemal Paşa, "Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır" sözleriyle Cumhuriyet'in kuruluşunu kutladı.
