Hasan Âli Yücel'in eserleri, onun düşünce dünyasını ve ülkemize yaptığı kültürel katkıları anlamak için önemli bir kaynak niteliğindedir. Hasan Âli Yücel'in kaleme aldığı eserler nelerdir? Bu eserlerde hangi temaları işlemektedir ve bu temalar, dönemin sosyal ve politik yapısıyla nasıl bir ilişki içindedir? Yücel'in eğitim, kültür ve felsefe alanlarındaki görüşlerini yansıtan eserleri, Türk entelektüel hayatına nasıl bir zenginlik katmıştır? Onun yazılarında öne çıkan konular ve bu konuların günümüz Türkiye'sine yansımaları nelerdir? Yücel'in edebi ve düşünsel mirasını daha iyi anlayabilmek için hangi eserlerine öncelik vermeliyiz?
Hasan Âli Yücel'in ülkemize katkıları nelerdir?
Üç dönem boyunca Milli Eğitim Bakanlığı yapmış olan Hasan Ali Yücel, Cumhuriyet Dönemi'nin çok yönlü ve seçkin bir eğitimci, kültür insanı ve siyasetçi olarak tanınmaktadır.
"Hasan Ali Yücel, eğitim tarihimizde unutulmaz bir proje olan Köy Enstitülerinin kurucusudur."
İlkokul öğretmenlerini yetiştirmek amacıyla tamamen Türkiye'ye özgü bir eğitim modeli olan Köy Enstitüleri, Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel'in liderliğinde hayata geçirilmiştir. Eğitimci-yazar Gürşen Kafkas, Cumhuriyet ve eğitim sevdalısı Yücel'i anlatmaktadır.
Aydınlanma Felsefesinin İzleyicisi Bir Felsefe Öğretmeni
17 Aralık 1897'de İstanbul'da doğan ve 26 Şubat 1961'de hayatını kaybeden Yücel, eğitimci, yazar ve devlet adamı kimlikleriyle tanınır. Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'nden mezun olduktan sonra İzmir Kuleli Askeri Lisesi, İstanbul Erkek Lisesi ve Galatasaray Lisesi'nde felsefe ve edebiyat öğretmenliği yapmıştır. 1930'da Fransız eğitim sistemini incelemek için Paris'e gitmiş, 1933-1935 yıllarında Orta Öğretim Genel Müdürlüğü yapmıştır. 1935'te siyasete atılarak İzmir Milletvekili seçilmiş ve aynı yıl Milli Eğitim Bakanı olmuştur. 1941'de Kurucu Meclis üyesi olarak görev yapmıştır.
Hasan Ali Yücel, Atatürk’ün çağdaş eğitim anlayışının bilincinde bir eğitimciydi. Onun eğitimimize en büyük katkısı, İsmail Hakkı Tonguç ile birlikte kurdukları Köy Enstitüleridir. Bu iki isim, kalkınmış ülkelerin eğitim sistemlerini dikkatle inceleyerek, bunları Türkiye'nin ulusal yapısına uygun hale getirmiştir.
Eğitimde Bir Mucize: Köy Enstitüleri
I. Dünya Savaşı'nda güçlü devletlere karşı yenilgiye uğramış, ardından Bağımsızlık Savaşını kazanmış bir milletin, yeni bir dünya savaşının yarattığı zorluklar içinde ulusal eğitimde bir atılım yapması ve bunu başarması neredeyse mucize olarak nitelendirilebilir. Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç, işte bu mucizeyi başarmışlardır.
Yücel, kültür, sanat ve yaratıcı düşünce alanlarında yirmi dört kitap, beş şiir kitabı ve dört ders kitabı yazmıştır. Şiirlerinde önceleri aruz, sonra hece ölçüsünü kullanmış, bazılarını kendisi bestelemiştir. Felsefe öğretmeni olarak aydınlanma felsefesine bağlıydı. İnsan ve toplum sevgisinin özünde yaratıcı düşünce vardı.
Batılı Eğitimcilerin Örnek Gösterdiği Bir Model
Yücel, ezberci eğitime karşı çıkarak, öğretimin yaşamla birleştirilmesini ve üretkenliğe dönüştürülmesini savunuyordu. 1946'ya kadar Köy Enstitülerinde uygulanan eğitim, köylerde tarım, el sanatları, hayvancılık, arıcılık ve balıkçılığın gelişmesine katkı sağlamıştır. Köy çocuklarının eğitim ve gelişimi desteklenmiştir. Enstitülerin öğretmen, usta ve öğrencileri okulun ihtiyaçlarını kendileri karşılıyordu. Derslerin yanında özgür okuma alışkanlığı da kazandırılıyordu. Enstitüyü bitirenlere 150 kitap veriliyordu.
Ancak politik hesaplar ve ödünler sonucunda enstitülerdeki karma eğitime son verildi. Karşı çıkanlar, bu kurumları faşist veya komünist olarak karaladılar. Baskılar, sürgünler ve dışlamalar, okullar kapanana kadar sürdü. Feodal yapının çıkarcı güçleri bu toplumcu ve üretken yapıyı yok etti. Son yıllarda yaşanan sosyal, ekonomik ve politik sorunlar aniden ortaya çıkmadı; bugünkü olumsuzluklar geçmişin dokumasıdır. Elli yılı aşkın sürede eğitim sistemimiz birçok kez değiştirildi, ancak değişiklikler siyasi içerikliydi ve eğitim sistemimizi çıkmaza sürükledi.
Köyler ihmal edilince eğitimsizlik, düzensiz nüfus artışı, tarımın makineleşmesi ve işsizlik, milyonlarca köylünün kentlere göç etmesine yol açtı. Eğer Köy Enstitüleri kapatılmasaydı, bugün varoşlarda yaşayan büyük çoğunluk bu sıkıntıları çekmeyecekti. Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç'un bu eseri, Batılı eğitimciler tarafından da örnek gösterilmiştir ve çökertilmesini anlamak mantıklı bir bakışla mümkün değildir.
Eğitimde Yenileşmeci Bir Lider
Hasan Ali Yücel, ülkemizin demokrasiye geçiş döneminde Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nde görev aldı. Gazi Eğitim Enstitüsü'nde öğretmenlik ve müdürlük yaptıktan sonra politikaya atıldı ve Milli Eğitim Bakanı oldu. Bakanlığı süresince eğitimde reformist çalışmalar ve başarılar gerçekleştirdi. Kongreler ve şuralar düzenledi, Birinci Devlet Resim ve Heykel Sergisini açtı, dünya klasiklerinin dilimize aktarılması için "Tercüme Büroları"nın kurulmasını sağladı, birçok ansiklopedi ve dergi çevirisi yaptı. Ankara Devlet Konservatuarının açılışını gerçekleştirdi, dilde yenileşme çalışmalarına hız verdi, ders kitaplarını tek biçimlendirdi, mesleki ve teknik öğretimi önemseyici çalışmalar yaptı, eski eserler ve müzeler için tarihsel değere uygun çalışmalar başlattı, UNESCO ile ilişkiler kurdu ve 1946'da daha katılımcı, özerk üniversiteler yasasının çıkarılmasını sağladı. Ancak tüm bu önemli çalışmalar arasında en önde geleni Köy Enstitüleriydi.
Hasan Ali Yücel, Köy Enstitüleri ile köylerin eğitim, sosyal yaşam ve kültürel alanlarda gelişmesini, toplumsal değerde daha çağdaş bir yapıya kavuşmasını hedefliyordu. Bu önemli düşüncesi uygulandı, ancak daha sonra acımasızca baltalandı ve köreltildi. Yücel, yedi yıl yedi ay başarıyla sürdürdüğü Milli Eğitim Bakanlığından istifa ettikten sonra, yaşamını yazarlık yaparak sürdürdü. 1950-1960 yıllarında Cumhuriyet gazetesinde yazdı ve İş Bankası Yayın Koordinatörlüğü yaptı. 26 Şubat 1961'de vefat etti. Eğitim sistemimizin yenileşmesi ve aydınlanması doğrultusunda yaptığı çalışmalar ve bıraktığı eserlerle anılacaktır.
Hasan Âli Yücel'in eserleri...
1929: Sûrî ve Tatbikî Mantık
1932: Goethe: Bir Dehanın Romanı
1936: Fransa'da Kültür İşleri
1938: Türkiye'de Ortaöğretim
1947: Davam
1950: Hasan Âli Yücel'in Açtığı Davalar ve Neticeleri
1952: Mantık Dersleri
1956: İyi Vatandaş İyi İnsan
1957: Edebiyat Tarihimizden
1958: İngiltere Mektupları
1960: Hürriyet Gene Hürriyet cilt 1
1961: Allah Bir
1964: Hürriyet Gene Hürriyet cilt 2
1970: Atatürk (Salih Omurtak ile birlikte)
1974: Kültür Üzerine Düşünceler
1990: Geçtiğim Günlerden
1998: Hürriyet Gene Hürriyet cilt 3
1998: Pazartesi Konuşmaları
1998: Dinle Benden
Hakkında Yazılan Kitaplar
1998: Mustafa Çıkar, Hasan Âli Yücel ve Türk Kültür Reformu, Ankara, İş Bankası Kültür Yayınları
2000: Şinasi Sönmez, Eğitimde ve Siyasette Hasan Âli Yücel, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları
2001: Celâl Şengör, Hasan-Âli Yücel ve Türk Aydınlanması
2007: Alev Coşkun, Hasan Âli Yücel - Aydınlanma Devrimcisi, Ankara, Cumhuriyet Kitapları
2009: Mehmet Başaran, Öğretmenim Hasan Âli Yücel, Ankara, İş Bankası Kültür Yayınları
2021: Tanıl Bora, Hasan Âli Yücel, İstanbul, İletişim Yayınları
