Hz. İdris'in kimliği ve kendisine verilen misyon hakkında pek çok soru gündemde. Bu önemli ismin kim olduğunu ve hangi kavme gönderildiğini öğrenmek isteyenler için, soruların cevaplarını arıyoruz.
Hz. İdris kimdir?
İdris, Kur'an'da adı geçen peygamberlerden biridir ve Şit'in oğlunun torunu olarak tanımlanır. İdris, insanların ilk kez hayvan derileri yerine kumaş giymeye başladıkları dönemde yaşadığı söylenen bir figürdür. Aynı zamanda yazı yazma ve dikiş dikme becerilerini geliştirdiği iddia edilmektedir. İslam mitolojisine göre, İdris şu anda 4. kat gökte yaşamaya devam etmektedir.
Antik Yunan mitolojisinde Hermes ve Antik Mısır mitolojisinde Thoth'un, Kur'an'daki İdris ile aynı kişi olduğu ve MÖ 14.000 civarında yaşadığı ileri sürülmektedir. Orhan Hançerlioğlu, İdris'i şöyle tanımlar: "Beş bin yıl önce Mısır’da yaşamış bir terzi vardır. Mısır papirüslerinde Hermes Tut olarak adlandırılan bu terzi, Kur'an'a göre Adem ve oğlu Şit'ten sonra gelen üçüncü peygamber olan İdris’tir. Kalemle yazı yazan ve elbise diken ilk insandır. Hermes’in düşüncesi, kendinden sonraki tüm düşünsel akımlara ışık tutar: İnsanlar ölümlü tanrılar, tanrılar ise ölümsüz insanlardır."
İdris'in, Tanah'taki Hanok ile aynı kişi olduğu da iddia edilmiştir. Hanok, Adem'in oğlu Şit'in soyundan gelir ve 365 yıl yaşamıştır. Hayatının sonunda, Tanrı ile birlikte yürüyerek gözden kaybolur, yani ölmez. Yunan mitolojisinde Trismegistus (Üç kere ermiş) olarak tanınır; bu adlandırma Hermes'e de verilmiş ve "üç kere kutsanmış" anlamına gelir. Hem astroloji hem de simyanın kurucusu olarak kabul edilen İdris, kalemle yazı yazan ve dikiş diken ilk insan olarak da bilinir.
İdris, Hermes ve Hürmüz ile aynı kişilikler olarak görülürse, Zülkarneyn olarak bilinen Büyük İskender'in aşçısı Andreas, Zerdüştlüğün Huşengi, Budizmin Budası, İbranilerin Uhnuh'u, Akhenaton veya Osiris ile de bağlantılı olarak değerlendirilir.
Hz. İdris hangi kavme gönderilmiştir?
İdrîs, bazı kaynaklarda İlyâs ile aynı kişi olarak kabul edilmiştir. Abdullah b. Mes‘ûd’dan nakledilen bir rivayete göre, "İlyâs da şüphe yok ki gönderilmiş peygamberlerdendi" (es-Sâffât 37/123) ayetinin tefsirinde, İbn Mes‘ûd ve İbn Abbas, İlyâs ile İdrîs’in aynı kişi olduğunu belirtmiştir. Hatta İkrime, bu ayetin İbn Mes‘ûd mushafında "İdrîs de şüphe yok ki gönderilmiş peygamberlerdendi" şeklinde yazılı olduğunu aktarmıştır.
Nebî İdrîs’in fiziki özellikleri ise uzun boylu, beyaz tenli, geniş göğüslü, iri karınlı, iri kemikli, hafif kıllı, gür saçlı, ince sesli, yumuşak sözlü ve kısa adımlı olduğu şeklinde tasvir edilmiştir.
Taberî’ye göre, İdrîs peygamberlik görevini üstlendiğinde Hz. Âdem 622 yaşındaydı. Âdem ve Şît’ten sonra gelen ilk peygamberdir. İdrîs’e otuz sahîfe verilmiş ve Kābiloğulları’na peygamber olarak gönderilmiştir. Kavmini Allah’a itaat etmeye ve şeytana karşı çıkmaya davet etmiş, ancak bu çağrısı dinlenmemiştir. İbn İshak’a göre, Yared oğlu Uhnûh altmış beş yaşında Heddâne ile evlenmiş ve bu evlilikten Metuşelah adında bir oğlu olmuştur. Uhnûh, semaya yükselmeden önce yerine oğlunu bırakmıştır.
Hz. İdrîs’e ilâhî bilgileri içeren otuz sahîfe indirilmiştir ve Âdem’in ve Şît’in sahîfelerini de kalbinde taşımıştır. Remil ilmi, hey’et, nücûm, hesap, tıp, bitkilerin sırları, çeşitli sanatlar, yazı yazmak, dikiş dikmek gibi birçok meslek ve sanatı icat etmiştir. Sahîfelerinde semavî sırlar, rûhânîlere hükmetmenin yolları ve varlıkların özellikleri hakkında bilgiler yer almaktadır. İdrîs, demiri keşfetmiş ve ondan aletler yapmış, ziraatı geliştirmiş, deri ve kumaşlardan giysiler dikmiştir. Yıldızlar ve hesap ilmiyle ilk meşgul olan kişi olduğu için Yunanlılar ona “Hermesü’l-hakîm” adını vermiştir.
İdrîs’in kimliği hakkındaki en ilgi çekici hususlardan biri de onun Hermes ile ilişkisi üzerinedir. İslâmî kaynaklarda üç farklı Hermes’ten bahsedilmektedir: Hermesü’l-Herâmise, Bâbilli Hermes ve Mısırlı Hermes. İlk Hermes hakkındaki rivayetler İdrîs’e dair anlatımlarla benzerlik göstermekte ve bazıları bu Hermes’in Uhnûh ve İdrîs ile aynı kişi olduğunu kabul etmektedir. Bu Hermes, gökler hakkında bilgi sahibi olan ve insanlara tıp konusunda bilgiler veren ilk insandır. Aynı zamanda harflerin ve yazının mucidi olduğuna, insanlara giyinmeyi öğrettiğine ve ilk defa Allah’a ibadet etmek için evler inşa ettiğine inanılır.
