Dilin incelikleri, dilbilimcileri ve dil tutkunlarını hep heyecanlandırmıştır. Son zamanlarda, kullanıcılar dilin karmaşık yapılarına odaklanarak İlgeç (edat) nedir? İlgeç ve bağlaç nasıl ayırt edilir? gibi temel sorular sormaya başladılar. İlgeç ve bağlaç arasındaki ince çizgiyi çözmek için tüm detaylar haberimizde yer alıyor...
İlgeç (edat) nedir?
Edat veya ilgeç, farklı tür ve görevdeki kelimeler ve kavramlar arasında anlam ilişkisi kurmaya yardımcı olan kelimelerdir. İlgeçler, tek başlarına anlam taşımazlar; cümle içinde diğer kelimelerle birlikte kullanılarak anlam kazanırlar. Türkçede kullanılan önemli ilgeçler şunlardır:
- ancak
- başka
- beri
- bir
- bir tek
- dair
- doğru
- değil
- değin
- denli
- dek
- dolayı
- diye
- evvel
- gayri
- gibi
- göre
- için
- ile
- kadar
- karşı
- karşın
- mukabil
- önce
- ötürü
- öte
- rağmen
- sadece
- sanki
- sonra
- sıra
- üzere
- yalnız
Edatlardan Önce Gelen Hâl Ekleri, Edatlar, iliştirildikleri isimlerin yalın halleriyle veya ismin diğer hâlleri ile birlikte kullanılabilir. Örneğin: Bu çiçekleri annem için alıyorum. ("anne" yalın halde)
Yarına kadar bu ödevi bitirmem lazım. (-e hâli)
Düşük notlarından ötürü çok çalışman gerekiyor. (-den hâli)
İşlevlerine Göre Edatlar
- Başkalık Edatı
Başka, gayrı, özge gibi başkalık bildiren edatlardır. Örnekler: Senden gayrı kimsem yok.
Yardım istemekten başka çaremiz kalmadı.
- Benzerlik Edatı
Gibi benzerlik bildiren edattır. Örnek: Yorgunluktan yatağa bavul gibi düştüm.
- Hâl Edatı
Göre, nazaran, dâir, rağmen gibi edatlardır. Örnekler: Çok çalışmama rağmen sınavda hedeflediğim başarıyı yakalayamadım. Duyduğuma göre bitirme sınavları bir hafta erken gerçekleşecekmiş.
İlgeç ve bağlaç nasıl ayırt edilir?
Edat, Türk Dil Kurumu'na göre, tek başına anlamı olmayan, bir cümlenin içindeki diğer kelimeler arasında ilişki kuran bir kelime türüdür. Bağlaç ise cümleleri veya benzer görevdeki kelimeleri birbirine bağlayarak anlam ilişkisi kuran kelimelerdir.
Temel Farklar: Edatlar ve bağlaçlar arasında önemli farklar bulunmaktadır. En belirgin farklardan biri, bir cümleden edatların çıkarılması durumunda cümlenin anlamının bozulmasıdır. Ancak bağlaçlar için durum böyle değildir.
Anlam İlişkisi: Bağlaçlar, zaten var olan anlam ilişkilerine dayanarak bir bağ kurarlar. Bu nedenle, bir bağlaç çıkarıldığında cümlenin anlamında belirgin bir değişiklik olmaz. Ancak edatlar, yeni bir anlam ilişkisi kurarlar ve cümleden çıkarıldıklarında anlam bozulur.
Cümle Yapısı: Edatlar cümlenin bir parçası olarak kabul edilirken, bağlaçlar bir öğe özelliği taşımazlar. Edatlar cümlenin anlamını değiştirir veya bozar; ancak bağlaçlar, cümlenin yapısını daraltsa da anlamı bozmazlar.
Örneklerle Anlatım: Örneğin, "Onun gibisi çıkmadı" cümlesinde 'gibisi' kelimesini çıkardığınızda anlam bozulur, dolayısıyla bu bir edattır. Ancak "Sevdim ama sevilmedim" cümlesindeki 'ama'yı çıkardığınızda, cümlede anlam daralır ancak büyük bir bozukluk olmaz. Bu yüzden 'ama', bir bağlaç olarak işlev görür.
Gibi Kelimesi ve Edatlık: 'Gibi' kelimesi, edat olarak kullanılır. Anlam yönünden incelendiğinde tek başına bir anlam ifade etmediği için edat olarak değerlendirilir.