Siyaset ve yönetim, insanlık tarihinin en temel konularından biridir. Bu alandaki düşüncelerin şekillenmesinde etkili olan eserlerden biri de siyasetnamelerdir. Ancak, bu kavramların kaynağını araştırırken sıkça karşılaşılan sorulardan biri de İlk siyasetname nedir? ve İlk siyasetname kime aittir? dir. Bu soruların yanıtları, siyasi düşüncenin evrimini ve tarih boyunca nasıl şekillendiğini anlamak için oldukça önemlidir. İşte detaylar...
İlk siyasetname nedir?
Karahanlı Devleti'nin önde gelen hükümdarlarından Ulu Kara Buğra Han'a sunulan Kutadgu Bilig, 1070 yılında yazılmış ve ilk siyasetname ile mesnevi örneği olarak öne çıkmıştır. Bu eserin ortaya çıkması, 18 aylık bir çalışmanın ürünüdür ve Ulu Kara Buğra Han'a, Kaşgar'da vezir yardımcısı unvanını kazandırmıştır.
Kutadgu Bilig'in Uygurca olan ilk nüshası 1439'da Herat'ta bulunmuş, daha sonraları ise Arapça bir nüshası ortaya çıkmıştır. Kitabın ilk baskısı ise 1900'de Radloff tarafından gerçekleştirilmiştir.
Eserin bir bölümünde şu ifadelere yer verilmiştir: "Kitabıma, okuyana mutluluk getirsin, ona doğru yolu göstersin diye Kutadgu Bilig adını koydum. Ben sözlerimi söyledim, düşüncelerimi yazdım. Bu kitap, her iki dünya için de doğruyu gösteren bir rehberdir, yardımcı bir eldir."
Yusuf Has Hâcib'in eserinde bilimin değerine de vurgu yapılmıştır. Ona göre, alimlerin bilgisi, toplumun yolunu aydınlatır. Hâcib, bilimi "bir meşale gibi" nitelendirerek, geceyi aydınlatan ve insanlığa doğru yolu gösteren bir güç olarak tanımlar. Eserde ayrıca, farklı alanlardaki bilim insanlarının önemi vurgulanır; örneğin, hekimlerin hastaları tedavi etmesi ve astronomların zamanı hesaplaması gibi.
Kutadgu Bilig, siyasetname ve nasihatname özelliklerini taşıyan önemli bir eserdir. Yusuf Has Hâcib'in metni, bilimin ve bilginlerin toplumdaki değerini vurgularken, Kutadgu Bilig ise Türk edebiyatında cesur bir adım olarak öne çıkar; çünkü bu eser, Türk edebiyatındaki ilk siyasetnamedir.
Yusuf Has Hacib kimdir?
Yusuf Has Hacib, Türk tarihinde önemli bir yere sahip olan ve Kutadgu Bilig adlı siyasetnameyi kaleme alan bir isimdir. Karahanlılar dönemi hakkında genellikle yeterli bilgi bulunmamakla birlikte, bu dönemin tebaasından olan "Balasagunlu Yusuf" hakkında da fazla bilgi mevcut değildir. Rivayetlere göre 1017-1019 yılları arasında doğmuştur ve Balasagun'da yaşamıştır.
Yusuf Has Hacib'in tam biyografisi oluşturulamamış olsa da, iyi bir eğitim aldığı bilinmektedir. Balasagun'da temel eğitimini tamamladıktan sonra Arapça ve Farsça gibi dilleri de öğrenmiştir. 1077 yılında Kaşgar'da vefat etmiş ve türbesi de burada bulunmaktadır.
Yusuf Has Hacib, Türk edebiyatının önemli bir eseri olan Kutadgu Bilig'in yazarıdır. Bu eser, Türk dilinin ve edebiyatının temel taşlarından biri olarak kabul edilir. Kutadgu Bilig, 6645 beyitlik bir eser olup, Allah'a hamd ile başlar ve peygamberlere teşekkürle devam eder.
Astronomiye ilgi duyanlara yol gösteren Yusuf Has Hacib, geometri ve hesap bilgisinin önemini vurgulamıştır. Ona göre, aritmetik ve cebir insanı kemâle ulaştırır ve hesaplama işlemlerini bilen kişi, evreni avucunun içinde tutabilir. Türk edebiyatında ilk siyasetnameyi yazan Yusuf Has Hacib, aynı zamanda ilk mesnevi türünü de kullanmıştır. Bu nedenle kendisine "Has Hacib" unvanı verilmiştir.