FEYAZ TATAR / ÖZEL HABER
Türkiye’de cep telefonu, artık ‘özel’ tüketim gideri olmaktan çıkarak olmazsa olmaz bir ihtiyaç haline geldi. Cep telefonu kullanma yaşının daha konuşmayı yeni söken çocuk yaşına inmesi nedeniyle sektörün pazar payındaki artış her geçen gün devam ediyor. Bir diğer taraftan da söz konusu pazarda sektör liderlerinin yurt dışı firmalar olması, ülkede harcanan bu paranın doğrudan ülke dışına aktarılması anlamına geliyor. Gerek ithalatçı firmalar gerekse direkt markaların kendi satış ağını oluşturması, söz konusu cihazların tamir/servis noktalarının kurulması bir taraftan da istihdamı artırarak yan sektör pazarını öne çıkarıyor. Öte yandan Türkiye’de fabrika kurularak ülke dışında üretilen cep telefonu parçalarının bu fabrikalarda montajlanıp son ürün haline getirilmesi, bu topraklarda teknoloji üretiminin değil ucuz iş gücünün katma değer yarattığını gözler önüne seriyor.
YÜZDE YÜZDEN FAZLA VERGİ
Cep telefonları vergi anlamında oransal olarak ürün başına en çok vergi kazandıran nihai ürünlerin başını çekiyor. Bugün uluslararası fiyat etiketi bin 119 dolar olan bir cep telefonu ülkemizde toplam yüzde 103 oranında vergi (yüzde 1 Kültür Bakanlığı, yüzde 12 TRT Bandrolü, yüzde 50 ÖTV, yüzde 20 KDV) ve satıcı firma kar payı eklenerek satışa sunuluyor. Öte yandan söz konusu cihazın ÖTV’si hesaplanırken Kültür Bakanlığı payı ve TRT Bandrolü eklenmiş fiyatla hesaplanıyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafınca yayınlanan 2023 Merkezi Yönetim Konsolide Bütçe İstatistiklerine göre 2023 yılı içinde 2,5 trilyon liradan fazla KDV ve ÖTV toplandı. Bu KDV ve ÖTV’de cep telefonlarının ne kadar yer kapladığı açıklanmazken Samsung Türkiye tarafından 2023 yılında yapılan araştırmaya göre Türkiye’de yılda yaklaşık 10 milyon adet cep telefonu satılıyor.
100 BİN LİRAYA KADAR FİYATLANIYOR
Dolarda yaşanan yükseliş ve cep telefonlarında teknolojinin günden güne artması nedeniyle Türkiye’de cep telefonu fiyatları artık 100 bin lira sınırına dayanmış durumda. Bir diğer taraftan da Çin’de ciddi pazar payına sahip cep telefonu üreticileri yüksek fiyatları nedeniyle ülkede pazar yaratacağına inanmadığı ‘premium’ cep telefonlarını Türkiye’ye hiç getirmeyebiliyor. Onlarca cep telefonu üreticisi teknoloji trendinin hızına yetişmek için her yıl çok sayıda yeni modeli satışa sunarken bu cihazların pek çoğu resmi olarak Türkiye’de satışa sunulmuyor. Burada pazar payına sahip firmalar da düşük gelirli vatandaşlara yönelik daha eski ya da daha az gelişmiş teknolojiler kullanılarak üretilen cihazları satarak nicelik anlamında piyasadaki yerini koruyor. Aslında bin dolar civarında olan amiral gemisi cep telefonları Türkiye’de satılırken vergilerle birlikte 70 bin lira - 100 bin lira seviyesine yükselebiliyor. Bazı markalar Türkiye’ye özel fiyat politikası belirleyerek vergiler düşüldüğünde Avrupa’da satılanlardan daha uygun fiyata cep telefonu satıyor.
MERKEZİ KUZEY IRAK'TA
Resmi olarak satılan cep telefonlarının yanında ayrıca ülkeye yasa dışı yollarla sokulan, Bilgi Teknolojileri Kurumu’na (BTK) kaydı yapılmayan cep telefonları son yıllarda giderek popülerleşmeye başladı. Üstelik gelinen son noktada, Türkiye satış fiyatı ile yurtdışı satış fiyatı arasında 2 kattan fazla fark bulunan cep telefonları amiyane tabirle peynir ekmek gibi herhangi bir vergiye tabi olmadan satılıyor. Gerek özenle hazırlanan web siteleri üzerinden, gerek sosyal medya platformlarından gerekse mesajlaşma uygulamaları üzerinden oluşturulan pazarlarda her gün binlerce kaçak/yurt dışı cep telefonu satışı yapılıyor. İstanbul, İzmir, Ankara gibi büyükşehirlerin dışında Diyarbakır, Mardin, Şanlıurfa gibi şehirler de söz konusu kaçak cep telefonlarının satış üssü haline geldi. Söz konusu kaçak cihazların toptan satışını yapan kişilerden edinilen bilgiye göre, Kuzey Irak’ta yer alan Zaho gibi şehirlerde özel pasajlar yalnızca bu iş için kurulmuş, onlarca mağazadan Türkiye’ye her gün binlerce ürün sevkiyatı yapılıyor. Bu ürünler çoğunlukla Kuzey Irak’tan Türkiye’ye giriş yapan TIR’ların dorsesine özenle saklanıyor ya da lastiklerin içine yerleştiriliyor. Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından bu kaçak cep telefonları için sıklıkla operasyon düzenlense de satışlar asla sekteye uğramıyor.
İZMİR'İN GÖBEĞİNDE KAÇAK TELEFON TİCARETİ
Kaçak cep telefonlarının satışı yalnızca internet siteleri üzerinden yapılmıyor. İzmir’de Elektronikçiler Çarşısı olarak bilinen bölgede pek çok telefoncuda bu ürünler geniş bir yelpazede sunuluyor. Bazı ürünlerin kutuları ezik, kirli olsa da Türkiye’ye nasıl giriş yaptığı konusunda önemli bir izlek sunuyor. Kaçak cep telefonu satışı yapan bir cep telefonu dükkanı sahibi, “Her gün çok sayıda satış yapıyoruz. Zaten düzenli müşterilerimiz de var, bu telefonların ikinci el piyasası da oluyor, sıkılıp yeni cihaza geçmek istiyor. Gidip bir mağazadan alınacak telefonun yarı fiyatından daha aza bizden satın alabiliyor” diye konuştu. Hatta kendine ait bir jargonu da olan kaçak telefoncuların lugatında ‘active’, ‘no active’ gibi kelimeler de yer alıyor. Güpegündüz, herkesin gözü önünde yapılabilen bu alışverişin ardından alınan cep telefonlarının Türkiye’de garantisi geçmiyor. Yani bir anlamda tüketiciyi koruyan herhangi bir şey olmadığı için, ayıplı mallar satın alanan kişinin bu konuda zarar etmesine sebep oluyor. Resmi olarak kayıt edilmeyen bu cihazlar çalındığında da Emniyet Genel Müdürlüğü tarafından herhangi bir işlem yapılamıyor. İşin en can alıcı tarafı da, milyarlarca lira vergi getirisi olan cep telefonlarında aslan payını oluşturan bu premium cihazların her gün binlercesi vergi kaydı olmadan alınıp satılıyor olması. 28-29 bin liraya Kuzey Irak’tan Türkiye’ye getirilen cep telefonları İzmir’deki dükkanlarda 34-36 bin liraya satılıyor. İnternetten satışlarda ise 32 bin liraya kadar bulmak mümkün. Özellikle sarı site olarak bilinen web sitesinde her marka ve model cep telefonunun yurt dışı/kaçak olarak satılması herhangi bir denetime tabi tutulmuyor. Sosyal medya platformları üzerinden satış yapan kişi, “Bugüne kadar yaptığım ticarette kimseyi mağdur etmedim, hakkıyla satış yaptım” dedi.
TÜRKİYE'DEN ÖNCE GERÇEK TÜRKİYE'DE
Son olarak geçtiğimiz aylarda son model cihazını tanıtan Amerika Birleşik Devletleri’ne ait markanın cep telefonu ve yine henüz geçtiğimiz günlerde son model cihazını tanıtan Güney Kore menşeili markanın cep telefonu, henüz Türkiye’de resmen satışa sunulmadan haftalar önce bahsi geçen kanallar üzerinden, Türkiye satış fiyatının neredeyse yarısına satılmaya başlamıştı.
NASIL KULLANILIYOR?
Son bir yıl içinde yurt dışına ya da Kıbrıs'a gidip gelen vatandaşlar, Türkiye'den aldıkları kaçak cep telefonlarını IMEI kayıt ücretlerini yatırdıktan sonra e-Devlet üzerinden kaydettirerek kullanabiliyorlar ya da cep telefonlarında yer alan her sim slotunun 4 ay süren IMEI kullanım süresini kullanarak cep telefonlarını kullanabiliyorlar. Standart bir cep telefonunda yer alan 2 sim slotu (2 fiziki sim slotu ya da 1 fiziki 1 e-SIM slotu) sayesinde söz konusu cihazlar en az sekiz ay normal bir şekilde kullanılıyor. IMEI kullanım hakkı yer takvim yılı başında yenileniyor. Çin menşeili pek çok firmanın cep telefonları gerek fiziksel gerek yazlımsal müdahale ile yeni IMEI 'atılarak' sanki cihaz BTK tarafından kaydedilmiş gibi kullanılabiliyor. Bunun için ya ücret karşılığı bir IMEI satın alınıyor ya da son 1 yılda sinyal almış bir cihaza ait IMEI cep telefonuna gömülüyor. Bu işlem ayrıca bir ücrete tabi tutulabiliyor ya da cep telefonu sahibi tarafından rahatlıkla yapılabiliyor. Güney Kore menşeili markanın cep telefonlarında da 'Server Kaydı' olarak bilinen bir kayıt türü yaygın bir şekilde kullanılırken cep telefonu sahipleri yalnızca 100 dolara bu kaydı yaptırarak 32 bin liralık IMEI kayıt ücretini ödemeden cihazı hiçbir sorun yaşamadan kullanabiliyor.
