Türk dili, tarih boyunca birçok farklı döneme ve bölgeye yayılmıştır. Bu dönemlerde, dil yapısı ve söz varlığı bakımından önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Bu yazımızda, Orta Türkçe dönemine ait iki önemli yazı dili olan Karahanlı ve Harezm Türkçelerini ele aldık. Bu dillerin hangi döneme ait olduğu, hangi özellikleri taşıdığı ve hangi eserlerde kullanıldığını öğrenmek için okumaya devam edin.

Karahanlı ve Harezm Türkçesi Hangi Döneme Aittir?

Karahanlı Türkçesi, Orta Türkçe döneminin ilk yazı dilidir ve genellikle 10. yüzyılın başlarından itibaren Karahanlılar tarafından kullanılmıştır. Bu dönem, Türk dillerinin yazı diline dönüşme sürecinde önemli bir aşamayı temsil etmektedir. Karahanlı Türkçesi, 12. yüzyılın sonlarına kadar varlığını sürdürmüş ve Türk kültür tarihinde iz bırakmıştır.

Harezm Türkçesi, ise Karahanlı Türkçesi'nin evrimleşmiş bir formu olarak ortaya çıkmıştır. 12. yüzyılın sonlarına doğru kullanılmaya başlanan Harezm Türkçesi, 15. yüzyılın başlarına kadar varlığını sürdürmüştür. Bu dönemde Harezm, kültürel ve edebi açıdan zengin bir ortam sağlamış, bu da Harezm Türkçesi'nin gelişimine katkıda bulunmuştur. Her iki dil de Türk kültür tarihindeki yazılı kültüre önemli katkılarda bulunarak, Türk dillerinin evrimini gösteren önemli kilometre taşlarıdır.

Karahanlı Türkçesi

Karahanlı Türkçesi, İslamiyet'in etkisiyle gelişen bir yazı dilidir. Bu nedenle, dil yapısında Arapça ve Farsça'dan birçok kelime ve gramer unsuru yer almaktadır.

Karahanlı Türkçesi, aşağıdaki özellikleri taşımaktadır:

  • "-dık" ve "-dık" gibi birleşik geçmiş zaman eklerini kullanır.
  • "-mış" ve "-miş" gibi birleşik geçmiş zaman eklerini kullanır.
  • "-gil" ve "-gil" gibi birleşik gelecek zaman eklerini kullanır.
  • "-mak" ve "-mek" gibi yalın fiil köklerine -a, -e, -ı, -i, -u, -ü ekleyerek fiil türetme yöntemini kullanır.
  • "-dan" ve "-den" gibi ayrılma hâl eklerini kullanır.
  • "-ki" ve "-ki" gibi ilgi hâl eklerini kullanır.
  • "-i" ve "-i" gibi belirtme hâl eklerini kullanır.

Karahanlı Türkçesi, aşağıdaki eserlerde kullanılmıştır:

  • Kutadgu Bilig
  • Dîvânü Lügati't-Türk
  • Atabetü'l-Hakayık
  • Kur'an tercümeleri

Harezm Türkçesi

Harezm Türkçesi, Karahanlı Türkçesi'nin özelliklerini taşımaktadır. Ancak, bu dönemde Türkçenin Oğuz lehçelerinin etkisi artmaya başlamıştır. Bu nedenle, Harezm Türkçesinde Oğuz lehçelerine özgü bazı özellikler de görülmeye başlamıştır.

Harezm Türkçesi, aşağıdaki özellikleri taşımaktadır:

  • "-dık" ve "-dık" gibi birleşik geçmiş zaman eklerini kullanır.
  • "-mış" ve "-miş" gibi birleşik geçmiş zaman eklerini kullanır.
  • "-gil" ve "-gil" gibi birleşik gelecek zaman eklerini kullanır.
  • "-mak" ve "-mek" gibi yalın fiil köklerine -a, -e, -ı, -i, -u, -ü ekleyerek fiil türetme yöntemini kullanır.
  • "-dan" ve "-den" gibi ayrılma hâl eklerini kullanır.
  • "-ki" ve "-ki" gibi ilgi hâl eklerini kullanır.
  • "-i" ve "-i" gibi belirtme hâl eklerini kullanır.

Harezm Türkçesi, aşağıdaki eserlerde kullanılmıştır:

  • Nehcül'l Ferâdis
  • Kısasü'l Enbiyâ
  • Hüsrev ü Şirin
  • Muinü'l Mürid
  • Muhabbetname

Kaynak: Haber Merkezi