Birçok ülke, mesai saatlerini kısaltma konusunda adımlar atarken, Türkiye de bu trendi takip etmek istiyor. Çalışma saatleriyle ilgili yapılacak düzenlemelerle ilgili yeni öneriler gündeme geldi. Pandemi süreci, uzaktan çalışma, esnek çalışma ve part-time mesai gibi yeni çalışma modellerini hayatımıza hızla entegre etti. Ancak, bu modellerin yasal çerçevelerinin oluşturulması ve kalıcı hale getirilmesi konusunda hâlâ tartışmalar sürüyor. Türkiye’de bu konuda çeşitli çalışmalar devam ederken, kamu personeli için taslak yönetmelikler hazırlanıyor ve özel sektörde yeni çalışma modelleri çeşitli ülkelerde pilot uygulamalarla test ediliyor.
Yeni sistemde, çalışma saatleri gönüllülük esasına dayalı olarak "esnek zaman" ve "çekirdek zaman" olarak ikiye ayrılacak. Türkiye’de haftalık yasal çalışma süresi şu an 45 saat olarak belirlenmişken, bu sürenin 35 veya 40 saate çekilmesi gündemde. Ancak, Türkiye’de ortalama çalışma süresi 47.8 saat olup, çalışanlar haftada en az 3 saat fazla mesai yapıyor. OECD verilerine göre, Türkiye’de çalışanların yaklaşık %30'u haftada 50 saatten fazla çalışırken, bu oran OECD ortalamasında %10 civarındadır. Ayrıca Türkiye’de haftada 60 saatten fazla çalışanların oranı %20’ler seviyesindedir; bu oran OECD ülkelerinde %7 civarındadır.
Türkiye resmi tatillerde önde
Türkiye, resmi tatiller açısından Avrupa’da ön sıralarda yer alıyor. Resmi tatil günlerinin sayısı 15.5 gün civarındayken, diğer Avrupa ülkelerinde bu sayı genellikle 12-13 gün arasında değişiyor. Tatil günleri, resmi tatiller ve idari izinlerle birlikte yıl içinde toplamda 100 günü geçebiliyor.
Kısa çalışma sürelerinin olumlu etkileri üzerine yapılan araştırmalar, çalışanların daha sağlıklı, verimli ve iş barışına katkıda bulunan bir ortamda çalıştıklarını gösteriyor. Ancak, uzun çalışma saatleri karşılığında yeterli ücret alamayan çalışanlar mutsuz olup verimlilikleri düşüyor. Yasal düzenlemeler, fazla mesai sınırını yıllık 270 saat olarak belirliyor ve fazla mesai için %50 fazla ücret ödenmesini öngörüyor.
Kısa çalışma süresinin dezavantajları arasında maaş ve tazminat düşüşü endişesi bulunuyor. Bu nedenle bazı düzenlemelerde "tam ücret" garantisi ekleniyor. Ancak işverenlerin bazı sektörlerde parça başı iş yaparak ücretleri düşürme ihtimali de mevcut.
Dünyada mesai uygulamaları
Dünyanın birçok ülkesinde haftada 4 gün çalış 3 gün izin yap modeli deneniyor. Bu denemelerin çoğunda verimin düşmediği görülüyor. İşte bazı ülkelerdeki uygulamalar...
Dünyada kısa çalışma modelleri üzerine yapılan çeşitli uygulamalar bulunuyor:
- Belçika: 2022 yılında haftada 4 gün çalışma yasası çıkararak, çalışanlara 4 veya 5 gün çalışma seçeneği sundu.
- Portekiz: 39 özel şirket, pilot uygulama kapsamında çalışanlara zamanlarının %80'ini işe ayırırken maaşlarının %100'ünü ödüyor.
- İngiltere: Haftada 4 gün çalışma modeli geniş bir şekilde uygulanıyor ve bu uygulamayı benimseyen 61 şirket, üretimde aksamama ve verimlilik artışı gözlemledi.
- İskoçya: Çalışma saatlerinin %20 azaltılması yasası hazırlandı ve maaşların aynı kalması gerektiği belirtildi.
- İspanya: Geçen Aralık ayında hükümet pilot uygulamayı onayladı ve 10 milyon euroluk bir fon oluşturdu. Bu projeye 2 yıl süresince bağlı kalan şirketler fona erişim sağlayacak.
- İsveç: Günlük 6 ve 8 saat çalışma denemeleri yapıldı. Çalışanların çoğu 6 saati tercih ederken, bazıları 8 saat çalışmayı tercih etti.
Pandemi sürecinde uzaktan çalışma yaygın olarak uygulandı. Orta Vadeli Program kapsamında, uzaktan ve esnek çalışma sistemlerinin yaygınlaşması ve yasal zeminlerinin oluşturulması hedefleniyor. Hem işçi hem de işverenlerin mağduriyetlerini önlemeye yönelik düzenlemeler planlanıyor.
Sektörler ve meslekler arasında farklı uygulama biçimleri olabilecek. Kamu kurumlarında eğitim, emniyet ve sağlık gibi alanlarda uygulamalar değişebilirken, özel sektörde ofis ve imalat işlerinde farklı modeller uygulanabilir.