Minnesota Protokolü, devletin sorumlu olabileceği şüpheli öl*mleri soruşturmak için geliştirilmiş uluslararası bir kılavuzdur. Özellikle devletin eylem veya ihmalinin öl*mde etkili olabileceği durumlarda uygulanan bu protokol, hukuka aykırı öl-mlerin etkin bir şekilde araştırılmasını hedefler. İlk kez 1991 yılında "Hukuk Dışı, Keyfi ve Özet İnfazların Etkili Şekilde Önlenmesi ve Soruşturulmasına Dair El Kitabı" adıyla yayımlanan protokol, 2016 yılında kapsamlı bir revizyondan geçirilerek güncellenmiştir. Son hali 2017'de Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (OHCHR) tarafından yayımlanmıştır.
Minnesota Protokolü’nün Amacı ve Kapsamı
Minnesota Protokolü, hukuka aykırı öl*mlerle ilgili soruşturmalarda bir standardizasyon sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Protokol, devletin yaşam hakkına saygı göstermediği veya yeterli soruşturma yapmadığı durumlarda bu öl*mleri soruşturmanın önemini vurgular. Protokolün en temel ilkesi, devletlerin hukuka aykırı öl*mleri araştırmakla yükümlü olduklarıdır. Eğer bir öl*m, devletin eylem ya da ihmalleri sonucunda gerçekleşmişse veya bir kişi devletin gözetimi altındayken *lmüşse, bu öl*mler mutlaka kapsamlı bir şekilde incelenmelidir.
Protokol, ayrıca yaşam hakkını koruma sorumluluğu kapsamında, hukuka aykırı öl*mler konusunda hesap verebilirliği sağlama yükümlülüğünü de içerir. Devlet, bu tür öl*mlerle ilgili yapılan soruşturmalarda, suçluların adalet önüne çıkarılmasını sağlamalıdır. Bu tür soruşturmalar, gelecekteki olası ihlalleri engellemek için de büyük önem taşır.
Protokolün Tarihsel Arka Planı ve Gelişimi
1980'lerde siyasi cinayetlerin nasıl araştırılması gerektiği konusunda yapılan çalışmalar, bir tür rehber ve standart belirleme ihtiyacını ortaya çıkardı. İlk kez 1991 yılında yayımlanan orijinal Minnesota Protokolü, uluslararası toplum tarafından kabul edilen bu ihtiyacı karşılamak üzere hazırlanmıştı. 1980'li yıllarda Filipinler’deki Benigno Aquino Jr. suikastı gibi olaylar, uluslararası standartların eksikliğini gözler önüne serdi. Bu olayların ardından Uluslararası Af Örgütü ve Minnesota Üniversitesi'nden David Weissbrodt’un katkılarıyla bir dizi adli tıp ve hukuk uzmanının katılımıyla hazırlanan protokol, hukuk dışı öl*mler için bir kılavuz haline geldi.
2016 yılında, BM Yargısız, Özet veya Keyfi İnfazlar Özel Raportörü öncülüğünde başlatılan bir revizyon süreciyle, protokol yeniden ele alındı. İki yıl süren çalışmalar sonucunda güncellenen ve daha kapsamlı hale getirilen yeni Minnesota Protokolü, 2017 yılında yayımlandı ve yürürlüğe girdi.
Minnesota Protokolü, yaşam hakkını koruma ilkesine dayalı olarak, hukuka aykırı öl*mlerin etkin bir şekilde araştırılmasını sağlamaya yönelik önemli bir araç olarak kabul ediliyor. Bugün ulusal ve uluslararası düzeyde, adli ve hukuk sistemlerinde sıklıkla başvurulan bir rehber niteliği taşımaktadır.