Siyasi analistler, Muharrem Kararnamesi’ni Türkiye’nin siyasi yapısını köklü şekilde değiştirecek bir belge olarak tanımlıyor. Peki detaylıca bakıldığında Muharrem Kararnamesi nedir, neden önemlidir? İşte detaylar...
Muharrem Kararnamesi nedir?
Osmanlı Devleti'nin dış borçlarını düzenli bir şekilde ödeyebilmek için alacaklı ülkelerin temsilcileriyle yapılan anlaşmayı hayata geçiren kararname, 20 Aralık 1881 tarihinde yayımlanmıştır ve bu tarihten dolayı "Muharrem Kararnamesi" olarak bilinir. Gerçekten de kararname, 1881 yılının Aralık ayında yayımlanmış ve hükümleri o dönemde yürürlüğe girmiştir. Geniş anlamda bir borç konsolidasyon anlaşması olan Muharrem Kararnamesi, iki ana olayın sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
İlk olay, Osmanlı Devleti'nin 1875 yılının Ekim ayında dış borç ödemelerini durdurma kararı almasıdır. Bu duraklama, borçların ödenmesinde ciddi bir zorluk yaratmış, alacaklı ülkeleri yeni bir ödeme planı üzerinde müzakerelere zorlamıştır. Bu süreç, 1878'de Osmanlı'nın Rusya'ya 35 milyon Osmanlı lirası savaş tazminatı ödemek zorunda kaldığı Ayastefanos Antlaşması ile daha da zorlaşmıştır. Alacaklılar, Osmanlı Devleti'ne siyasi baskılar yapmayı sürdürürken, bu zor durumu aşabilmek için Osmanlı hükümetiyle anlaşma arayışına girmiştir.
İkinci olay ise, Osmanlı Devleti'nin 28 Kasım 1879 tarihinde iç borçlar konusunda Galata bankerleri ve Osmanlı Bankası ile, devlet gelirleri karşılığında, yeni bir ödeme planı üzerinde anlaşmasıdır. Bu anlaşma, devletin gelirlerini ve bazı tekellerini devlet dışında bir idareye devrederek, yabancı alacaklılar için teminat sağlamıştır. Ancak bu durum, yabancı alacaklılar tarafından yerli alacaklılara daha fazla avantaj sağlaması nedeniyle protesto edilmiş ve Osmanlı hükümeti üzerinde siyasi baskılar yapılmıştır.
Osmanlı hükümetinin borçlarını ödeme konusunda ciddi bir niyeti olduğu ve ödeme için uygun garantiler sağlanabileceği bu süreçle birlikte netleşmiştir. Ancak yabancı alacaklılar, daha iyi şartlar elde etmek için protestolar ve siyasi baskılarla Osmanlı hükümetini zorlamaya devam etmiştir. 23 Ekim 1880'de alacaklılara sunulan yeni proje, 20 Aralık 1881'de Muharrem Kararnamesi'ne dönüşecektir. Bu kararname ile alacaklıların temsilcileri, Osmanlı hükümetiyle doğrudan görüşerek, borçların ödenmesini sağlayacak yeni bir sistem kurmuşlardır.
Muharrem Kararnamesi, Osmanlı Devleti'nin dış borçlarını ödeme konusunda önemli bir adım atılmasını sağlamış, alacaklılarla yapılan anlaşmalar sonucu Düyun-ı Umumiye İdaresi'nin kurulmasına zemin hazırlamıştır. Bu idare, yalnızca devlet gelirlerinin yönetilmesiyle kalmamış, aynı zamanda Osmanlı'nın dış borçlarının ödenmesi sürecini de denetlemiştir. Böylelikle, dış borçlar yeniden yapılandırılmış, ödemeler için tahsis edilen gelirler belirlenmiş ve devletin bağımsızlığı konusunda önemli sınırlar getirilmiştir. Muharrem Kararnamesi ile birlikte Osmanlı Devleti, dış borç ödemelerinde yeni bir döneme girmiştir.