Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün yakın çevresinde yer alan önemli isimlerden biri olan Salih Bozok'tur. Ancak genellikle adı duyulsa da detayları pek bilinmez. Salih Bozok, Atatürk'ün hayatında hangi role sahipti? Onun kişisel ve siyasi hikayesi nelerdi? Bu soruların cevaplarını ararken, Türkiye'nin yakın tarihine ışık tutacak ilginç bir yolculuğa çıkacağız.
Mustafa Kemal Atatürk'ün yaverleri kimlerdir?
Atatürk’ün Savaş ve Cumhuriyet Öncesi Yaverleri
Cevat Abbas (Gürer) Bey: Cevat Abbas Bey, 1887’de bugünkü Sırbistan sınırları içindeki Niş'te doğdu. Harp Okulu mezunu olan Abbas Bey, Mustafa Kemal'in emrinde Anafartalar Grubu'nda yer aldı ve çeşitli cephelerde onun yaverliğini yaptı. Mondros Mütarekesi sonrası İstanbul'a dönerek Ulusal Kurtuluş planları yapılırken yanında yer aldı. Bandırma Vapuru'nda Mustafa Kemal Paşa'ya eşlik ederek Amasya Genelgesi'nin dikte ettirilmesine katkı sağladı. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin çeşitli dönemlerinde milletvekilliği yaptı ve önemli görevler üstlendi.
Şükrü (Tezer) Bey: 1893'te Larissa, Yunanistan'da doğan Şükrü Bey, Balkan Harbi sırasında Osmanlı Ordusu'na katıldı. Mustafa Kemal'in yaveri olarak Edirne ve Doğu Suriye cephelerinde görev aldı. Kurtuluş Savaşı'nın ardından anılarını kaleme aldı ve Atatürk'ün Hatıra Defteri adlı eserde bazı önemli düşünceleri ve analizleri paylaştı.
Salih (Bozok) Bey: 1881'de Selanik'te doğan Salih Bey, Mustafa Kemal'in yakın arkadaşı ve yaveri oldu. Kurtuluş Savaşı'nda önemli roller üstlendi ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde milletvekilliği yaptı. Atatürk'ün vefatı üzerine yaşadığı büyük üzüntüyü beylik tabancasıyla intihara teşebbüs etti ancak kurtarıldı.
Muzaffer (Kılıç) Bey: 1897'de İstanbul'da doğan Muzaffer Bey, çeşitli cephelerde savaş deneyimi kazandıktan sonra Mustafa Kemal'in yaveri oldu. Millî Mücadele sırasında ve Cumhuriyet döneminde önemli görevler üstlendi ve Türkiye'yi uluslararası alanda temsil etti.
Ali (Kılıç) Bey: 1888'de İstanbul'da doğan Ali Kılıç, Maraş ve Ayıntap'ta Kuva-yı Milliye'yi teşkilatlandırmaya atanmıştı. Cumhuriyet döneminde milletvekilliği yaptı ve Ankara İstiklal Mahkemesi üyesi olarak görev aldı.
Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı Sonrası ve Cumhuriyet Dönemi Yaverleri
Rüsuhi (Savaşçı) Bey: 1888 İstanbul doğumlu olan Rüsuhi Bey, Cumhuriyet'in ilanından sonra Cumhurbaşkanlığı Başyaverliğine atanmıştır. Mustafa Kemal Atatürk'ün en güvendiği isimlerden biri olan Rüsuhi Bey, uzun yıllar boyunca bu görevi başarıyla sürdürmüş ve Atatürk'ün yakın çevresinde önemli bir figür olmuştur. 1959 yılında İstanbul'da vefat etmiştir.
Sami (Yanardağ) Bey: 1896 doğumlu Sami Bey, Gelibolu Yarımadası'nda Mustafa Kemal'in komutanı olduğu 19. Tümen'e emir subayı olarak atanmıştır. Anafartalar Cephesi'nde yaşanan önemli bir olayı anlatan anılarıyla bilinir. 1982 yılında İstanbul'da vefat etmiştir.
Mahmut Celalettin (Üner) Bey: 1889 Uzunköprü/Edirne doğumlu olan Mahmut Celalettin Bey, Atatürk'ün yaverliğine atanmış ve birçok yurtiçi gezisine katılmıştır. Atatürk'ün vefatı sırasında yanında bulunan yaverlerden biridir. Emekli olduktan sonra Samsun'a yerleşmiş ve 1945 yılında vefat etmiştir.
Cevdet (Tolgay) Bey: 1901 Kadıköy/İstanbul doğumlu olan Cevdet Bey, Kasım 1932 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk'ün yaverliğine atanmıştır. Atatürk'ün ölümüne kadar yaverlik görevini sürdürmüş ve daha sonra değişik tarihlerde Cumhurbaşkanlığı yaveri olarak görev yapmıştır. 1993 yılında İstanbul'da vefat etmiştir.
Ahmet Naşit (Mengü) Bey: 1903 Erzurum doğumlu olan Ahmet Naşit Bey, çeşitli savaşlarda görev almış ve Sakarya Meydan Muharebesi'nde yaralanmıştır. Cumhurbaşkanlığı yaverliğine atanmış ve Atatürk'ün ölümüne kadar bu görevi sürdürmüştür.
Şükrü (Özer) Bey: 1901 Edirne doğumlu olan Şükrü Bey, 1931 yılında Mustafa Kemal Atatürk'ün yaverliğine atanmıştır. Yaverlik görevini sürdürürken 1941 yılında vefat etmiştir.
Salih Bozok kimdir?
Türk asker ve siyaset adamı olan Salih Bozok'un (1881, Selanik - 25 Nisan 1941, İstanbul) hayatı, Mustafa Kemal Atatürk'ün çocukluk arkadaşı ve daha sonra yaveri olarak görev yapmasıyla tanınır.
Salih Bey, 1881 yılında Selanik'te dünyaya geldi. Annesi Çelebi Hanım ve babası Cafer Efendi'nin tek çocuğuydu. Salih Bey'in annesi Çelebi Hanım, ona büyük bir sevgiyle bağlıydı, babası ise daha sert bir karaktere sahipti. İki evlilik yapmış olan Salih Bey'in çocukları arasında Cemil S. Bozok, Sabiha Bozok-Yenen ve Muzaffer Bozok bulunmaktadır.
Salih Bey'in Atatürk'ün hastalık döneminde yanında olan ve ünlü 7 Haziran 1938 tarihli mektubu gönderen kişi ise Pakize Hanım'dı. Salih Bey'in dostları arasında "Salih Selanik", "Sadık Salih", "Şen Salih" gibi lakaplarla anıldığı bilinmektedir.
Salih Bey, Atatürk'ün yaşıtı olan biri olarak onunla yakın bir ilişki içindeydi. İkisi de Harp Okulu'ndan mezun oldular ancak farklı kolları tercih ettiler. Salih Bey jandarma sınıfına katılırken, Atatürk kurmay oldu. Milli Mücadele döneminde ve sonrasında sürekli olarak Atatürk'ün yanında bulundu ve ona yaverlik yaptı.
Salih Bey, Ankara'dayken Milli Mücadele sırasında Yozgat'ta ortaya çıkan isyanın bastırılmasında görev aldı. Emekli olduktan sonra Yozgat ve Bilecik milletvekili seçildi.
Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümünden sonra, "Başkomutan yaversiz gidemez!" diyerek intihar girişiminde bulundu, ancak hayatta kaldı. Atatürk'ün yokluğunda siyasete devam etti ve 1941 yılında İstanbul'daki evinde kalp yetmezliği nedeniyle vefat etti. Cenazesi Ankara'ya nakledilerek Nuri Conker'in yanına defnedildi.
Salih Bey, genellikle ketum ve sır saklayan bir kişi olarak bilinirdi. Cesur, neşeli, merhametli ve güvenilir bir dosttu. Türk inkılabının doğuşunu, Atatürk'ün prensiplerini yaşayarak ve düşünerek gerçekleştirdiğine inanırdı.
