Dilimizde çeşitli kelimeler, zaman içerisinde kökenlerine ve kullanım alanlarına göre farklı anlamlar kazanabilir. Bu kelimelerden biri de "nekes"tir. Özellikle dilseverler ve günlük hayatında farklı kelimeler kullanmayı sevenler, nekes kelimesinin anlamını ve kökenini araştırmaktadır. Peki, nekes ne anlama gelir, nerelerde ve nasıl kullanılır? İşte Türk Dil Kurumu'na (TDK) göre nekes kelimesinin detaylı anlamı ve örneklerle kullanımı…
Nekes Kelimesinin Kökeni ve Anlamı
Nekes kelimesi, dilimize Farsça kökenli bir kelime olarak girmiştir. Farsça’da "nākes" olarak kullanılan bu kelime, zamanla Türkçe'de farklı bir ses yapısına bürünerek bugünkü halini almıştır. Türk Dil Kurumu’nun sözlüğüne baktığımızda, "nekes" kelimesinin anlamı şu şekilde tanımlanmıştır:
-
Cimri: Malını, parasını harcamaktan kaçınan; elindekini başkalarıyla paylaşmayan ya da en az düzeyde paylaşan kişi.
TDK’ye göre nekes kelimesinin birincil anlamı cimriliktir. Cimri insanlar, sahip oldukları maddi varlıkları başkalarına vermekten veya harcamaktan kaçınırlar. Günlük dilde "nekes" kelimesi, özellikle bu anlamda sıkça kullanılır.
-
Eli sıkı: Harcamalarında aşırı dikkatli davranan, gereksiz yere para harcamaktan kaçınan kişi. Bu anlamda nekes kelimesi, daha hafif bir cimrilik tonunda kullanılır.
Cimri anlamı taşısa da, "eli sıkı" tabiri daha nazik bir ifadedir. Bir kişiyi "nekes" olarak nitelendirdiğinizde onun para konusunda aşırı dikkatli veya pinti davrandığını ifade edersiniz.
Nekes Kelimesinin Kullanım Alanları
Günlük hayatta, nekes kelimesi genellikle cimrilik veya aşırı tutumlu olmak anlamında kullanılmaktadır. İş hayatında ya da sosyal ilişkilerde karşılaşılan, harcama yapmaktan kaçınan kişiler için sıkça tercih edilen bir ifadedir. Ayrıca, eski edebi eserlerde de nekes kelimesine rastlanır; bu eserlerde de zengin olmasına rağmen yardım etmeyen ya da fakir olmasına rağmen elindekini paylaşmayan karakterler için nekes kelimesi kullanılmıştır.
Nekes Kelimesi ile İlgili Örnek Cümleler
Nekes kelimesinin anlamını daha iyi kavrayabilmek için günlük konuşmalarımızda nasıl kullanıldığını görmek faydalı olacaktır. İşte nekes kelimesinin kullanıldığı bazı örnek cümleler:
-
"O kadar zengin ki, milyonları var ama bir lokma ekmeği bile paylaşmaktan kaçınır. Tam bir nekes!"
- Bu cümlede "nekes" kelimesi, çok varlıklı olmasına rağmen yardım etmeyen, paylaşmayı sevmeyen bir kişi için kullanılmıştır.
-
"Patron, çalışanlarına ikramiye vermemek için türlü bahaneler uyduruyor. Gerçekten nekes biri."
- Burada işverenin cimri olduğu, çalışanlarına fazladan maddi destek sağlamaktan kaçındığı anlatılmak istenmiştir.
-
"Onun nekes olduğunu biliyorum, doğum günü hediyesi bile almadı."
- Bu cümlede ise kişinin küçük hediyelerden bile kaçınarak cimri davrandığı vurgulanmıştır.
-
"Ayşe Hanım çok nekes, komşularına bir bardak çay bile ısmarlamıyor."
- Günlük hayattan bir örnekle, komşularına karşı bile eli sıkı davranan bir birey tanımlanmıştır.
Nekes Kelimesinin Edebi Kullanımı
Türk edebiyatında ve eski metinlerde, nekes kelimesi sıkça kullanılmıştır. Özellikle klasik Osmanlı dönemi eserlerinde, zengin ama cimri karakterler sıklıkla "nekes" olarak betimlenmiştir. Bu tür karakterler genellikle, yardım etmeyen, fakir ve çaresiz insanlara karşı duyarsız olan kişiler olarak anlatılmıştır. Bu kullanım, nekes kelimesinin olumsuz çağrışımlarını daha da güçlendirmektedir.
Nekes ile İlgili Diğer Kelimeler ve Kavramlar
Nekes kelimesi, anlam itibariyle cimri ve eli sıkı gibi kelimelerle benzerlik göstermektedir. Ancak bu kelimeler arasında bazı küçük farklar vardır. İşte bu farklar:
- Cimri: Daha geniş ve sert bir anlamda, hiçbir şeyi paylaşmayan veya aşırı derecede harcamadan kaçınan kişi.
- Eli sıkı: Biraz daha hafif bir anlam taşır. Gereksiz harcama yapmaktan kaçınan, kontrollü ve temkinli davranan kişiyi tanımlar.
- Pinti: Genellikle küçümseyici bir şekilde, çok küçük paralar için bile harcama yapmaktan kaçınan kişiyi tanımlar. Nekes kelimesi ile oldukça benzerdir.
Nekes Kelimesi Ne İfade Ediyor?
Nekes kelimesi dilimize Farsça’dan geçmiş ve zamanla cimri, eli sıkı, paylaşmayı sevmeyen kişi anlamında kullanılır hale gelmiştir. Günlük hayatımızda maddi konularda aşırı tutumlu davranan, başkalarına yardım etmekten kaçınan kişiler için kullanılan bu kelime, farklı şekillerde karşımıza çıkabilir. Nekes kelimesi, edebi eserlerde de kullanıldığı gibi günlük konuşmalarda da sıklıkla yer bulmaktadır.
