Toplumumuzda organ bağışı, yaşam kurtaran bir adım olarak görülürken, dinen ve ahlaki açıdan uygun olup olmadığı konusunda bazı soru işaretleri bulunuyor. "Organ bağışı caiz mi? Öldükten sonra organ bağışı olur mu?" gibi sorular, hem dini hem de etik açıdan tartışmalara sebep oluyor. Bu konuda yapılan araştırmalar ve elde edilen detaylar, bu soruların yanıtlarını aydınlatıyor.
Organ bağışı caiz mi?
Kur'an-ı Kerim ve hadis-i şeriflerde, organ ve doku nakli konusunda net bir hüküm bulunmamaktadır. Bu konu, ilk müçtehitler ve fakihler döneminde gündeme gelmediği için o devirlerde ele alınmamıştır. Ancak dinimizde, genel prensipler ve kaideler bulunmaktadır ki bunlar Kitap ve Sünnet'in işaret ettiği temel değerlerden türetilmiştir. Kitap ve Sünnet'te belirtilmemiş olsa da, her dönemde karşılaşılan yeni konuların hükümleri, fakihler tarafından benzer durumların hükümleriyle kıyaslanarak belirlenmiştir. Organ ve doku nakli konusunda da benzer bir yaklaşımın uygun olduğu kabul edilir.
İnsan, yüce bir varlık olarak kabul edilir ve Allah tarafından değerli kılınmıştır. Bu nedenle, normal koşullarda ölü veya diri kişilerden alınan organ ve dokuların kullanılması, insanın saygınlığına aykırı görülür ve caiz görülmez. Ancak, zaruret durumunda, bu hüküm değişebilir. İslam alimleri, örneğin canlı bir bebeği kurtarmak için ölü bir annenin karnının açılmasını veya başka tedavi seçeneklerinin mümkün olmadığı durumlarda kemik naklinin yapılmasını uygun görmüşlerdir.
Benzer şekilde, açlık ve susuzluk gibi bir zaruretin, haram olanı mübah kılacağı kabul edilir ve başka tedavi seçenekleri olmayan hastaların haram maddelerle tedavi edilmesi caiz görülür. Günümüzde, kan, doku ve organ nakli de tedavi yöntemleri arasında yer alır. Dolayısıyla, belirli koşullar altında, hayati bir uzvu veya hayatı kurtarmak için başka çare olmadığında, kan, doku ve organ naklinin caiz olduğu kabul edilir. "Kim bir insanın hayatını kurtarırsa, tüm insanların hayatını kurtarmış gibi olur." (el-Mâide, 5/32) ayeti de bu görüşü destekler.
Öldükten sonra organ bağışı olur mu?
Bu bağlamda, organ naklinin caiz olması için aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:
a) Zaruret durumunun varlığı, yani hastanın hayatını veya hayati bir uzvunu kurtarmak için başka bir seçeneğinin olmadığının, uzman doktorlar tarafından tespit edilmesi,
b) Bu yolla hastalığın tedavi edilebileceğine dair güçlü bir inancın olması,
c) Organ veya dokunun alındığı kişinin ölmüş olması; canlı bir insandan alınacaksa, bu organın, donörde temel bir hayati fonksiyonu etkilememesi,
d) Toplum düzeninin bozulmaması için, organ veya dokunun alındığı kişinin ölmeden önce buna izin vermiş olması veya yaşarken buna karşı bir itirazının olmaması, ayrıca yakınlarının rızasının alınması,
e) Organ veya doku karşılığında hiçbir şekilde ücret alınmaması,
f) Tedavi olacak hastanın bu nakle razı olması,
g) İşlemin devlet kontrolü altında yapılması gerekliliği.
Bu şartlara uyulduğunda, organ nakli caiz kabul edilir. İslam İşbirliği Teşkilatına bağlı uluslararası bir fetva kuruluşu olan Mecmau‘l-Fıkhi’l-İslâmî de benzer bir görüşü desteklemektedir.
