Tarihimiz boyunca birçok önemli devlet var olmuştur. Bu devletler, farklı özellikleriyle dikkat çekerken zamanlarındaki en güçlü devletler arasında yer almışlardır. Safeviler de bu önemli devletlerden biridir. Özellikle tarih tutkunları, Safeviler hakkında derinlemesine araştırmalar yaparak geçmişin bu önemli dönemini keşfetmektedirler. Peki Safevîlik nedir? Kimlere Safevî denir? İşte detaylar haberimizde...
Safevîlik nedir?
Safevi Tarikatı, bilinen adıyla Erdebil Tarikatı veya nadiren Safevilik olarak da anılan, Safiyüddin Erdebilî tarafından İran'ın kuzey batısındaki Erdebil kentinde kurulan bir sufi tarikattır. Erdebil, Hazar Denizi'nin güney batı kıyısında bulunan ve günümüzde İran'ın kuzey batı bölgesinde yer alan bir şehirdir.
Tarikat, döneminde Anadolu'nun Doğu ve Güneydoğu bölgeleri, İran Azerbaycanı, Güney Kafkasya, Doğu Akdeniz Bölgesi ve İran'da geniş bir mürit kitlesine sahipti ve siyasi açıdan büyük bir öneme sahipti. 16. yüzyılın başlarında kurulan Safevi Devleti, tarikatın kurucusu Şeyh Safiyüddin İshak-ı Erdebili'nin liderliğinde Şii Onikiciliği resmi mezhep olarak benimseyerek tanındı.
Safeviler, adını tarikatın kurucusu Şeyh Safiyüddin İshak-ı Erdebili'den almıştır. Tarikatın liderliği genellikle babadan oğula geçmiştir. Sünni bir tarikat olan Safevi Tarikatı, beşinci şeyh Cüneyd'e kadar Sünni öğretilere sahipti. Ancak Cüneyd döneminde, tarikat net bir şekilde Şii inançlarını benimsemiş ve müritlerini silahlandırmıştır. Cüneyd'in amcası ve dönemin Karakoyunlu sultanı Cihan Şah'ın müdahalesiyle tarikatın liderliği amcası Cafer'e geçmiş ve Cüneyd Anadolu'ya gitmek zorunda kalmıştır. Anadolu'da çeşitli yerlerde Türkmen gruplarını bir araya getirmiştir, ancak kendi devletini kurma hedefine ulaşamamıştır. Daha sonra Diyarbakır'da Akkoyunlu sultanı Uzun Hasan ile bir ittifak kurmuş ve Uzun Hasan'ın kız kardeşiyle evlenmiştir. Ancak sonrasında Erdebil'e döndüğünde tutunamamış ve Kafkasya'ya giderek yağma seferlerine başlamıştır. Bir çatışmada öldürülmüştür.
Safevi Tarikatı'nın liderliği, Şeyh Haydar aracılığıyla devam etmiştir. Ancak tarikatın geniş mürit kitlesi ve paramiliter yapısı sonraki Akkoyunlu sultanları tarafından tehdit olarak görülmüş ve tarikat ezilmeye çalışılmıştır. Şeyh Haydar, Şirvanşahlar ülkesine saldırarak ölmüş ve oğulları da hapsedilmiştir. Bunun sonucunda, Şeyh İsmail liderliğinde Safevi Devleti kurulmuş ve hızla genişleyerek bir imparatorluk haline gelmiştir.
Kimlere Safevî denir?
Safevî İmparatorluğu, Türk kökenli Safevi Hanedanı tarafından yönetilen ve 1501 ile 1736 yılları arasında varlığını sürdüren önemli bir hanedanlıktır. Bu dönem, modern İran tarihinde önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilir. İmparatorluk, günümüzde İran, Azerbaycan, Ermenistan, Irak, Afganistan, Türkmenistan ve Türkiye'nin doğu bölgelerini içine alan geniş bir coğrafyada etkinlik göstermiştir. Şiî İslam'ı resmi mezhep olarak benimseyen Safevîler, İran'ın mirasçısı olarak kabul edilmiş ve bu dönem, İran tarihindeki önemli bir dönem olarak değerlendirilir.
İsmail Safevî'nin liderliğinde, Safevî Devleti'nin kuruluşuna destek veren Türkmen boyları da büyük önem taşımıştır. İsmail Safevî, Akkoyunlu Emiri Elvend Mirza'yı yenerek 1501 yılında Tebriz'de Şah ilan etmiş ve daha sonra İran'ın tamamını ele geçirerek Safevî İmparatorluğu'nun temellerini atmıştır. Bu dönem, Orta Doğu'nun siyasi ve kültürel yapısını etkileyen önemli bir dönem olmuştur ve Safevîlerin liderliğinde İran tarihi önemli bir dönüşüm geçirmiştir.
Safevi Devleti kurulduktan sonra pek çok hükümdar değiştirmiştir. Safevi Devleti hükümdarları şunlardır:
- Şah İsmail
- I. Tahmasp
- II. İsmail
- Muhammed Hüdabende
- I. Abbas
- Safi
- II. Abbas
- I. Süleyman
- Sultan I. Hüseyin
- II. Tahmasp
- Ahmad
- III. Abbas
- Sam
- III. İsmail
- II. Süleyman Afşar
- Sultan II. Hüseyin
- II. Mohammad
