Son dönemde artan uluslararası işbirlikleri ve ekonomik entegrasyonlarla birlikte, vatandaşlar "Şanghay Beşlisi nedir, hangi ülkelerden oluşuyor?" sorusunu gündeme taşıyor. Bu önemli uluslararası platformun üyeleri ve faaliyetleri, dünya siyaseti üzerindeki etkileriyle dikkat çekiyor. Detaylar haberimizde...
Şanghay Beşlisi nedir?
Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), 1996 yılında Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan tarafından kurulan uluslararası bir yapıdır. İlk olarak "Şanghay Beşlisi" olarak bilinen bu örgüt, 2001’de Özbekistan’ın katılımıyla altı üyeye yükselmiştir. 9 Haziran 2017 tarihinde Hindistan ve Pakistan'ın katılımıyla üye sayısı sekize çıkmıştır. İran, 17 Eylül 2021'de gözlemci statüsünden tam üyeliğe geçerek toplam üye sayısını dokuz yapmıştır.
ŞİÖ'nün kuruluşu, Çin'in bölgedeki siyasi ve ekonomik çıkarları doğrultusunda şekillenmiştir. 1990'ların başında, Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) sınır güvenliğini sağlama ve Orta Asya'daki yeni cumhuriyetlerle diyalog geliştirme çabalarını sürdürmüştür. Aynı dönemde, batı bölgelerinin gelişimi için karayolu ve demiryolu bağlantıları kurulmuş, bu süreç 2000’de resmi olarak onaylanan Batı Açılım Projesi ile desteklenmiştir. Ekonomik büyüme, Çin'in enerji ihtiyaçlarını artırmış ve bu bağlamda Rusya ve Kazakistan ile petrol anlaşmaları yapılmıştır.
ŞİÖ'nün doğuşu, Soğuk Savaş sonrası stratejik bir ortamda, ABD'nin tek süper güç olarak yükselişiyle birlikte, Çin’in denge arayışının bir parçası olarak da değerlendirilmektedir. İlk olarak 1996’da Rusya ve Çin arasında başlayan "stratejik ortaklık" süreci, 1997’deki anlaşmalarla güçlenmiştir.
Şanghay Beşlisi, 26 Nisan 1996'da imzalanan Sınır Bölgelerinde Askeri Güvenin Derinleştirilmesi Anlaşması ile resmen kurulmuştur. Bunu takiben, 1998'de Almatı, 1999'da Bişkek ve 2000’de Duşanbe’de yıllık görüşmeler yapılmıştır. 2001’deki Sankt-Peterburg Zirvesi’nde ŞİÖ Beyannamesi imzalanmış, bu metin örgütün amaç ve işleyişini belirlemiştir.
2005’teki zirvede, ABD'nin Orta Asya'daki askeri varlığına son verilmesi çağrısı yapılmış, ardından ABD askerleri Özbekistan'ı terk etmiştir. 2007’de Rusya'nın Ural Dağları’nda ortak askeri tatbikatlar düzenlenmiştir. Türkiye, 2012’de Diyalog ortağı olarak katılmıştır.
ŞİÖ, dünya petrol pazarında önemli bir aktör olmasının yanı sıra, ABD'ye karşı etkili bir güç merkezi oluşturmayı hedeflemektedir. Bu amaçla, üye ülkeler arasında askeri güvenliği sağlamak ve terörizm, ayrılıkçılık gibi tehditlerle mücadele etmek ön plandadır.
Örgüt, Orta Asya'daki güvenlik sorunlarına çözüm bulmayı amaçlamaktadır. 2004’te Taşkent’te kurulan Bölgesel Antiterörizm Yapısı (RATS) ve 2006’da açıklanan uluslararası uyuşturucu suçlarıyla mücadele planı bu çerçevede önemli adımlardır. Ayrıca, çeşitli askeri tatbikatlar düzenlenmiş ve ekonomik işbirliği çerçevesinde serbest ticaret alanları oluşturulması hedeflenmiştir.
ŞİÖ, güvenlik, ekonomi ve kültürel işbirliği gibi alanlarda faaliyet gösteren yedi ana organa sahiptir. En üst düzey karar mekanizması, devlet başkanlarının katıldığı Devlet Başkanları Konseyi’dir. Diğer konseyler, önemli meseleleri karara bağlanmak üzere bu üst kurula havale etmektedir.
Hangi ülkelerden oluşuyor?
Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), şu anda Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan, Hindistan ve Pakistan olmak üzere dokuz ülkeden oluşmaktadır. İran da gözlemci statüsünden tam üyeliğe geçmiştir, bu da toplam üye sayısını dokuz yapmaktadır.