Semerkant'taki rasathanenin yönetici bilim insanının kim olduğu sorusu, kullanıcılar arasında merak konusu oldu. Peki, Semerkant'ta rasathane yöneticisi olan bilim insanı kimdir? Detaylar haberimizde...
Semerkant'ta rasathane yöneticisi olan bilim insanı kimdir?
Osmanlı Devleti’nde bilimsel astronomiyi medrese eğitimine ilk kez Ali Kuşçu dahil etmiştir. Ali Kuşçu, 1450 yılında Semerkand Rasathanesi'ni kuran Uluğ Bey’in öğrencisiydi. Kadızade-i Rumi'nin ölümüyle Semerkand Rasathanesi’nin başına geçip Uluğ Bey’in Zic-i Uluğ Bey eserinin tamamlanmasına yardımcı olmuştur. Uluğ Bey’in ölümü sonrası Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın yanında Tebriz’de kalan Ali Kuşçu, Osmanlılar ve Akkoyunlular arasında barışı sağlamak için Fatih Sultan Mehmed’e elçi olarak gönderilmiş ve büyük ilgi görmüştür. Fatih Sultan Mehmed’in daveti üzerine ailesi ve çalışma arkadaşlarıyla İstanbul’a gelen Ali Kuşçu, 1473’te Ayasofya medresesi müderrisliğine atanmıştır. Molla Hüsrev ile birlikte Fatih Külliyesi’nin ders programlarını hazırlamış, astronomi ve matematik dersleri vermiştir. İstanbul’un enlem ve boylamını ölçmüş ve çeşitli güneş saatleri yapmıştır. 1474’te ölümünün ardından astronomi bilimiyle ilgilenen olmamış, astronomi namaz vakitlerinin tespiti ve ezan saatinin ayarına indirgenmiştir. Gerçek astronomların yerini muvakkitler almıştır.
Kopernik’in güneş merkezli evren teorisini geliştiren Tycho Brahe, 1576’da Danimarka’da Uraniborg Rasathanesi’ni kurarken, Osmanlı Devleti’nde de aynı dönemde (1577) III. Murad’ın izniyle Takiyüddin tarafından ilk rasathane kurulmuştur. 1521 Şam doğumlu Takiyüddin, 1571’de İstanbul’a gelerek Müneccimbaşılığa atanmıştır. Galata Kulesi'nde yaptığı elverişsiz şartlardaki çalışmalarının ardından Tophane sırtlarında ve Pera tepesinde, Fransız Elçiliği’ne komşu olarak dönemin en önemli gözlemevlerinden birini kurmuştur. Rasathane, aletlerin yanı sıra kütüphane de içermekteydi.
Takiyüddin, önceki aletleri küçültmenin yanı sıra yeni aletler icat etmiş ve Ay, Güneş ve diğer gezegenlerin gözlemlerini yapmıştır. Güneş ve mekanik saatler tasarlayan Takiyüddin, saatleri gözlem aracı olarak kullanmıştır. 11 Eylül 1577’den itibaren İstanbul’un gökyüzünde bir ay kadar görünen kuyruklu yıldızı gözlemlemiş ve bu rasathanenin ilk bilimsel çalışmaları arasına girmiştir. Takiyüddin, bu olayın Padişaha İran ordusuna karşı zafer getireceği kehanetinde bulunmuştur. Ancak 1578’deki veba salgını nedeniyle Şeyhülislam Ahmet Şemseddin Efendi’nin fetvası üzerine rasathane, 21 Ocak 1579’da Kaptan-ı Derya Kılıç Ali Paşa tarafından top ateşiyle yıkılmıştır. Takiyüddin, ölümüne kadar astronomi çalışmalarını kendi imkanlarıyla sürdürmüştür.
Uluğ Bey kimdir?
Uluğ Bey, Timur İmparatorluğu'nun dördüncü sultanı ve Türk matematikçi ile astronomi bilginidir.
Uluğ Bey, Azerbaycan'ın Sultaniye şehrinde 1394 yılında Timur'un oğlu Şahruh ve annesi Gevher Şâd'ın çocuğu olarak doğdu. Asıl adı Muhammed Taragay'dır; Timur tarafından sevilen biri olarak "Uluğ Bey" unvanıyla tanınmıştır. Gençliğinde dinî ilimlerle birlikte mantık, matematik ve astronomi eğitimi aldı. 1404 yılında Timur'un torunu olan Öge Begüm ile evlendi.
Timur'un ölümüyle çıkan taht mücadelesinde, Uluğ Bey babası Şahruh'un yanında yer aldı ve çeşitli seferlere katıldı. Özbekler ve diğer rakiplerle mücadele ederek Semerkand'ı ele geçirdi ve burada hükümdarlığını ilan etti. Semerkand'da bir medrese ve rasathane kurarak bilimsel çalışmalara başladı. Rasathane için dönemin önemli alimleri olan Kadızade Rumi, Gıyaseddin Cemşid ve Ali Kuşçu ile işbirliği yaptı.
Bilimsel Çalışmaları
Uluğ Bey'in en önemli bilimsel katkılarından biri "Zeyç Kürkani" olarak bilinen astronomi eseridir. Bu eser, gök cisimlerinin konumlarını doğru bir şekilde belirlemek için kullanılan bir zeyci (astronomi cetveli) koleksiyonudur. Semerkand'daki rasathane çalışmaları, zamanının en ileri düzeydeki gözlemevlerinden biri olarak kabul edilmiştir.
1447 yılında babası Şahruh'un ölümü üzerine taht mücadelesine giren Uluğ Bey, Herat'taki rakiplerini yenerek Timur İmparatorluğu'nun kontrolünü ele geçirdi. Ancak 1449 yılında oğlu Abdüllatif ile olan taht mücadelesinde öldürüldü.
Uluğ Bey'in rasathane ve bilimsel çalışmaları, hem döneminde hem de sonraki yüzyıllarda astronomi bilimine büyük katkılar sağlamış ve onun adı bilim dünyasında saygıyla anılmıştır.
