Günümüzde bir ülkenin sınırlarını geçmek için vazgeçilmez bir gereklilik haline gelen pasaportlar, tarih boyunca ne gibi evrimler geçirdi? İlk pasaportun kim tarafından verildiği sorusu, tarihçilerin ilgisini çeken bir muamma olmuştur. Bu belgenin ortaya çıkışı, sadece bir seyahat izninden mi ibaretti, yoksa daha geniş bir diplomatik araç olarak mı kullanıldı? Tarihte bilinen ilk pasaportu hangi hükümdar vermiştir? İlk pasaport ne zaman çıktı? İşte cevapları...
Tarihte bilinen ilk pasaportu hangi hükümdar vermiştir?
Tarihte bilinen ilk pasaport, M.Ö. 450'de Antik İran'da Kral Artaxerxes dönemine dayanır. Kralın hizmetinde olan Nehemya, Filistin'in güneyine güvenli bir şekilde ilerleyebilmek için "nehrin ötesindeki yöneticilerden" geçiş izni almasını sağlayacak bir belge talep eder. Bu belge, diğer ülke yöneticilerinin Nehemya'ya güvenli geçiş izni vermesi için kullanılmıştır ve tarihteki ilk pasaport olarak kabul edilir.
İlk pasaport ne zaman çıktı?
Pasaport kavramının yaygınlaşması ise Fransa'da başlar. Günümüzdeki anlamına en yakın pasaport örnekleri, Fransız İhtilali sonrası dönemde, 1789'dan itibaren görülmeye başlar. Ancak, pasaportun temelleri Fransa Kralı 14. Louis'nin (1643-1715) hükümdarlığı döneminde atılmıştır. Kral Louis, üst düzey devlet yetkililerinin güvenli seyahati için mühürlü mektuplar (pasaportlar) kullanmaya başlamış, zamanla bu uygulama toplumun geneline yayılmıştır. Böylece, bireylerin uyruklarını belgeleyen ve başka ülkelere seyahatlerinde gerekli olan pasaport anlayışı oluşmuştur.
Demiryolu ulaşımının artışıyla, 1789 Fransız İhtilali'nden 19. yüzyıl ortalarına kadar turizmde büyük bir patlama yaşanmış, bu durum pasaport ve vize sistemlerinin bugünkü haline doğru evrilmesine yol açmıştır. Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk pasaport uygulaması ise 1808 civarında II. Mahmut döneminde başlamıştır.
Ancak, 1861'de Fransa Hükümeti beklenmedik bir şekilde pasaport ve vize uygulamalarını kaldırmış, bu akım diğer Avrupa ülkelerine de yayılmıştır. Ancak, 1914'te 1. Dünya Savaşı'nın patlak vermesi, uluslararası güvenlik endişelerini yeniden gündeme getirmiş ve pasaport-vize uygulamaları "geçici" olarak geri getirilmiştir. Bu uygulama, zamanla çeşitli düzenlemelerle günümüzdeki e-pasaport gibi modern formlara dönüşmüştür.
