Wall Street olayı nedir? Wall Street krizi nasıl çıktı?

Wall Street, sadece ekonominin kalbindeki sembolik bir yer değil, aynı zamanda finansal dönüşümlerin ve krizlerin de kırılma noktası olabilir. Wall Street krizleri, sadece birkaç kelimeyle özetlenemez, çünkü her biri karmaşık ekonomik ve finansal etmenlerin birbirine karıştığı büyük drama sahnesidir. Wall Street olayı nedir? İşte detayları...

Wall Street olayı nedir?

1929 Wall Street Çöküşü, Büyük Çöküş ya da 1929 Borsa Krizi olarak bilinen bu olay, 1929 sonbaharında Amerikan borsasının aniden çökmesiyle gerçekleşti. Etkilerinin büyüklüğü ve süresi göz önüne alındığında, ABD tarihindeki en yıkıcı borsa çöküşü olarak kabul edilir. Bu çöküş, sanayileşmiş Batı ülkelerinin tamamını etkileyerek 12 yıl sürecek Büyük Buhran'ın başlangıcını işaret etti. ABD'deki bu ekonomik kriz, 1941'de II. Dünya Savaşı seferberliğine kadar devam etti. Pek çok akademisyen, 1929 Wall Street Çöküşü'nü ani artış ve çöküş döngülerinin tarihsel gelişiminin bir parçası olarak değerlendirir. 

Birinci Dünya Savaşı'nı takip eden ve çöküşe zemin hazırlayan "Kükreyen Yirmiler", zenginlik ve aşırılık dönemi olarak bilinir. Savaş sonrası iyimserlikle kırsal kesimde yaşayan Amerikalılar, sanayi sektörünün sürekli büyümesiyle daha iyi bir yaşam umuduyla şehirlere akın etti.

Akademisyenler, Federal Rezerv'in para arzını azaltma kararlarının üretim üzerinde ciddi daraltıcı etkiler yarattığını savunur. Borsanın sürekli yükseleceğine dair yaygın bir inanç olmasına rağmen, spekülasyonun doğasındaki riskler göz ardı edildi. 25 Mart 1929'da Federal Rezerv, aşırı spekülasyon konusunda uyarıda bulunduğunda yatırımcılar hızla hisse senetlerini satmaya başladı ve küçük bir çöküş yaşandı, bu da piyasanın kırılgan temelini ortaya koydu. İki gün sonra bankacı Charles E. Mitchell, National City Bank'ın piyasanın düşüşünü durdurmak için 25 milyon dolar kredi sağlayacağını açıkladı. Mitchell'in hamlesi mali krizi geçici olarak durdurdu ve faiz oranları yüzde 20'den yüzde 8'e düştü. Ancak Amerikan ekonomisi hala endişe verici işaretler gösteriyordu; çelik üretimi azaldı, inşaat yavaşladı, otomobil satışları düştü ve tüketiciler kolay kredi nedeniyle büyük borçlar biriktiriyordu.

Tüm bu ekonomik uyarılara ve Mart ve Mayıs 1929'daki piyasa sarsıntılarına rağmen, hisse senetleri Haziran ayında yeniden yükselmeye başladı ve kazançlar Eylül 1929'un başlarına kadar neredeyse hiç kesintiye uğramadı (Dow Jones ortalaması Haziran ve Eylül arasında %20'den fazla arttı). Piyasa, Dow Jones Endüstriyel Ortalaması'nın değeri on kat artarak 3 Eylül 1929'da 381,17'ye ulaştığı dokuz yıllık bir yükseliş dönemindeydi. Çöküşten hemen önce, ekonomist Irving Fisher şu ünlü sözü söyledi: "Hisse senedi fiyatları kalıcı olarak yüksek bir platoya ulaştı." Büyük boğa piyasasının iyimserliği ve finansal kazançları, finans uzmanı Roger Babson'ın 8 Eylül'de "bir çöküşün yaklaştığını ve çok şiddetli olabileceğini" öngören tahminiyle sarsıldı. Bu nedenle, Eylül ayındaki ilk düşüş "Babson Break" olarak adlandırıldı. Bu, Büyük Çöküşün başlangıcıydı, ancak Ekim ayındaki ciddi çöküş aşamasına kadar birçok yatırımcı Eylül'deki düşüşü "sağlıklı bir düzeltme" ve satın alma fırsatı olarak değerlendirdi.

20 Eylül 1929'da, önde gelen İngiliz yatırımcı Clarence Hatry ve birçok ortağı dolandırıcılık ve sahtecilik nedeniyle tutuklandı ve şirketlerinin askıya alınmasına yol açtı. Bu olay Londra Menkul Kıymetler Borsası üzerinde az bir etki yaratsa da, Amerikalıların kendi piyasalarına olan güvenini zayıflatmış olabilir. Çöküşten önceki günlerde piyasa ciddi bir istikrarsızlık yaşadı. Satış dönemleri ve yüksek işlem hacmi, fiyatların kısa süreli yükselişleri ve toparlanma dönemleriyle kesişti.

Wall Street krizi nasıl çıktı?

1929 Wall Street Krizi'nin ortaya çıkış süreci, ekonomik balonun patlaması ve bir dizi finansal hatanın birleşimiyle gerçekleşti. Bu krizin nedenlerini ve nasıl geliştiğini daha ayrıntılı olarak açıklayalım:

1. Kükreyen Yirmiler (Roaring Twenties): 1920'ler boyunca Amerika Birleşik Devletleri, hızlı bir ekonomik büyüme ve refah dönemi yaşadı. Teknolojik yenilikler, sanayi üretiminde büyük artışlara yol açtı ve tüketici harcamaları arttı. Ancak bu dönemde birçok yatırımcı, borsanın sürekli yükseleceğine inandı ve hisse senetlerine büyük miktarlarda para yatırdı.

2. Spekülasyon ve Marjin Kredileri: Yatırımcılar, marjin kredileri (borçlanarak hisse senedi satın alma) kullanarak borsada spekülasyon yaptı. Bu, hisse senedi fiyatlarının yapay olarak şişmesine neden oldu. Marjin kredileri, yatırımcıların sadece küçük bir başlangıç sermayesi ile büyük miktarda hisse senedi satın almasını sağladı.

3. Federal Rezerv'in Uyarıları: 25 Mart 1929'da Federal Rezerv, aşırı spekülasyon konusunda uyarıda bulundu. Bu uyarı, yatırımcıların endişelenmesine ve hisse senetlerini satmaya başlamasına neden oldu. Bu durum, piyasanın kırılgan temelini ortaya koyan küçük bir çöküşe yol açtı.

4. Bankaların Müdahalesi: 27 Mart 1929'da bankacı Charles E. Mitchell, National City Bank'ın piyasanın düşüşünü durdurmak için 25 milyon dolar kredi sağlayacağını açıkladı. Bu hamle, mali krizi geçici olarak durdurdu ve faiz oranlarını düşürdü, ancak uzun vadeli bir çözüm sunmadı.

5. Ekonomik Durgunluk Belirtileri: 1929 yılının ortalarına gelindiğinde, Amerikan ekonomisi kaygı verici işaretler göstermeye başladı. Çelik üretimi azaldı, inşaat faaliyetleri yavaşladı, otomobil satışları düştü ve tüketiciler büyük borçlar biriktiriyordu.

6. Babson Break: Finans uzmanı Roger Babson, 8 Eylül 1929'da bir çöküşün yaklaştığını öngören bir açıklama yaptı. Bu açıklama, piyasanın sarsılmasına neden oldu ve Eylül ayındaki ilk düşüş “Babson Break” olarak adlandırıldı.

7. Ekim Ayındaki Büyük Düşüş: Eylül ayındaki dalgalanmalara rağmen, borsa Ekim ayında büyük bir çöküş yaşadı. 24 Ekim 1929, "Kara Perşembe" olarak bilinir ve bu gün büyük satış dalgasıyla borsa hızla değer kaybetti. Ardından 28 Ekim (Kara Pazartesi) ve 29 Ekim (Kara Salı) günlerinde büyük düşüşler devam etti.

8. Güven Kaybı ve Panik: Borsadaki büyük düşüşler, yatırımcıların güvenini sarstı ve panik satışlarını tetikledi. Bu durum, hisse senetlerinin değerinin hızla düşmesine neden oldu.

9. Büyük Buhran’ın Başlangıcı: Wall Street Çöküşü, sadece borsada kalmayarak tüm Amerikan ekonomisini ve ardından dünya ekonomisini etkiledi. Bu çöküş, Büyük Buhran olarak bilinen uzun ve derin ekonomik durgunluğun başlangıcını işaret etti.

1929 Wall Street Krizi, ekonomik balonun patlaması, spekülatif yatırımlar, finansal hatalar ve ekonomik göstergelerdeki kötüleşmelerin bir araya gelmesiyle meydana geldi. Bu süreç, dünya ekonomisi üzerinde kalıcı ve geniş çaplı etkiler bıraktı.