Dünya Yerli Halklarının Günü'nün 9 Ağustos'ta kutlanmasının arkasındaki sebepler neler? Yerli halkların tarihî ve kültürel mirasının tanınması amacıyla her yıl bu günde yapılan etkinliklerin yanı sıra, bu günün sadece kutlama değil, aynı zamanda toplumsal adalet çağrısının da bir aracı olduğunu biliyor musunuz? Peki, 9 Ağustos Dünya Yerli Halklarının Günü nedir, neden kutlanır? İşte detaylar...
Yerli Halklarının Günü nedir?
Yerli halklar, farklı kültürlerin ve çevre ile etkileşim yollarının hem mirasçıları hem de uygulayıcıları olarak büyük bir öneme sahip. Bu topluluklar, dünyada yaklaşık 90 ülkede yaşayan 500 milyona yakın bireyi temsil ediyor. Dünya nüfusunun %5’inden azını oluşturan bu halklar, aynı zamanda dünyanın en yoksul %15’ini de kapsamaktadır. Tahminen 7.000 dilin çoğunluğunu konuşan yerli halklar, 5.000’den fazla farklı kültürü temsil ederken, haklarının korunmasına yönelik ortak sorunlar gündemdeki yerini koruyor.
Yerli halklar, yaşadıkları toprakların egemen toplumlarından sosyal, kültürel, ekonomik ve politik olarak farklı yönlere sahiptir. 9 Ağustos’ta kutlanan Uluslararası Dünya Yerli Halklarının Günü, yerli halkların karşılaştığı zorluklara dikkat çekmekte ve haklarının savunulması, geleneksel bilginin korunması, farklı dillerin ve kültürlerin yaşatılması gibi amaçları desteklemektedir.
Yerli halkların hak mücadelesi 9 Ağustos’tan önce başlamıştır. 1923’te Haudenosaunee Şefi Deskaheh, Milletler Cemiyeti ile görüşerek halkının kendi kanunlarına göre yaşama hakkını savunmuş, bu girişim başarılı olmasa da sonraki yıllarda etkili olmuştur. Martinez Cobo Çalışması, Yerli Topluluklar Çalışma Grubu, ILO Sözleşmesi, Yerli Sorunları Daimi Forumu ve BM Yerli Halkların Bildirgesi (UNDRIP) gibi çeşitli çalışmalar yerli halkların hakları konusunda ilerlemeler sağlamıştır. 1992’de Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 1993 yılını Dünya Yerli Halklarının Uluslararası Yılı ilan etmiş ve 1994’te 9 Ağustos’un yerli halkların haklarını onurlandırma günü olarak kutlanması kararlaştırılmıştır.
Son yıllarda bazı olumlu gelişmeler yaşanmış olsa da yerli halklar hâlâ dünyanın en dezavantajlı ve savunmasız grupları arasında yer almaktadır. Ekonomik zorluklar, sosyal koruma eksikliği ve sağlık hizmetlerine erişim gibi sorunlarla karşı karşıya kalan bu grupların eğitimsizlik oranı, küresel ortalamanın çok üzerindedir. Yerli diller, okullarda öğretilmediği için yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır ve her iki haftada bir yerli dilin kaybolduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca, toprakları üzerindeki kontrol eksikliği nedeniyle, yerli halklar sıklıkla hükümetlerin ve şirketlerin kâr amaçlı faaliyetleri yüzünden topraklarından edilmekte ve bu durum barınma sorunu, gıda güvensizliği ve kültürel bozulma gibi sorunları beraberinde getirmektedir.
Geleneksel bilginin korunması, iklim değişikliği ile mücadelede önemli bir yol olarak görülmektedir. Yerli halkların geleneksel yaşam tarzları ve uygulamaları, biyoçeşitliliğin korunmasına ve sürdürülebilir tarım yöntemlerine katkıda bulunmaktadır. Özellikle yerli kadınlar, bölgesel haklar için hareketlerin ön saflarında yer alırken, bölgelerinde dünyanın biyolojik çeşitliliğinin %80’ini korumaktadır.
Birleşmiş Milletler’in attığı adımlar, taban hareketlerini desteklemek açısından önemli olsa da, daha fazla ülkenin bu anlaşmalara bağlı kalması, vaatlerin yerine getirilmesi ve küçük halk hareketlerinin güçlendirilmesi gibi atılması gereken pek çok adım bulunmaktadır.
Yerli Halklarının Günü neden kutlanır?
-
Yerli Halkların Haklarını Savunmak: Yerli halkların temel haklarını korumak ve savunmak amacıyla bir farkındalık oluşturur. Bu gün, yerli halkların karşılaştığı insan hakları ihlallerine ve ayrımcılığa dikkat çeker.
-
Geleneksel Bilgiyi Koruma: Yerli halkların sahip olduğu geleneksel bilgiyi, kültürel mirası, dilleri ve yaşam tarzlarını koruma ve yaşatma amacı taşır.
-
Farkındalık Artırma: Yerli halkların karşılaştığı zorluklar ve bu toplulukların kültürel, sosyal ve çevresel katkıları hakkında global düzeyde farkındalık yaratır.
Yerli Halklarının Günü, 1994 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından, yerli halkların haklarını onurlandırmak ve korumak amacıyla kabul edilmiştir. Bu gün, yerli halkların kendi kimliklerini, kültürel miraslarını ve doğal çevreleri ile olan bağlantılarını kutlamak için bir fırsat sağlar.