Cemal Paşa, I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu'nun en üst düzey komutanlarından biri olarak görev yapmış, özellikle Suriye ve Filistin cephelerinde önemli sorumluluklar üstlenmiştir. Peki, Cemal Paşa kimdir? Cemal Paşa nasıl öldü? İşte detaylar...
Cemal Paşa kimdir?
Ahmed Cemâl Paşa (d. 6 Mayıs 1872, Midilli - ö. 21 Temmuz 1922, Tiflis), Türk siyaset adamı ve asker, İkinci Meşrutiyet döneminde İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin üç liderinden biridir. 1913-1918 yılları arasında, Üç Paşalar İktidarı olarak bilinen dönemde, Osmanlı İmparatorluğu’nun iç ve dış siyasetine yön vermiştir. 11 Mart 1914 ve 14 Ekim 1918 tarihleri arasında Bahriye Nazırlığı, 7 Aralık 1913 ve 21 Mart 1914 tarihleri arasında ise Nâfia Nazırlığı yapmıştır. I. Dünya Savaşı’nda Suriye-Filistin Cephesi’nin komutanı olarak görev almış ve 1915 Ermeni Kırımı'nı planlayanlar arasında yer almıştır.
Gençliği ve Eğitimi Askerî eczacı Mehmed Nesib Efendi ve Binnaz Hanım'ın oğlu olan Cemâl Paşa, 1890’da Kuleli Askeri İdadisi’nden, 1893’te Harbiye Mektebi’nden mezun olmuş, 28 Ocak 1895’te kurmay yüzbaşı olarak orduya katılmıştır.
Askerî Kariyeri Öncelikle Genelkurmay 1. Şubesi’nde görev almış, 1896’da 2. Ordu’ya bağlı Kırklareli İstihkâm İnşaat Şubesi’ne atanmış ve ertesi yıl kolağası (önyüzbaşı) olmuştur. 1898’de Selanik’teki 3. Ordu’ya redif fırkası (tümeni) kurmay başkanı olarak atanmıştır. Selanik’te İttihat ve Terakkî Cemiyeti’ne katılmış, cemiyetin askeri kanadını örgütlemekle görevlendirilmiştir. 1899’da Seniha Hanım'la evlenmiştir.
1905’te binbaşı olmuş ve ertesi yıl Rumeli Demiryolları müfettişliğine getirilmiştir. Bu görevi sırasında cemiyetin Rumeli’deki örgütlenmesine önemli katkılar sağlamış, bölük adı verilen yerel birimleri oluşturmuştur. 1907’de 3. Ordu kurmay heyetine atanmış, burada Binbaşı Ali Fethi Bey ve Kolağası Mustafa Kemal ile çalışmıştır.
İkinci Meşrutiyet Dönemi 1908’de İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra İttihat ve Terakkî Cemiyeti genel merkezi tarafından İstanbul’a gönderilmiş ve cemiyetin genel merkez üyeliğine seçilmiştir. Aynı yıl yarbay rütbesine yükselmiş ve Anadolu’ya gönderilen Heyet-i İslâhiye üyeliğine getirilmiştir.
31 Mart Olayı’nın ardından İstanbul’a dönerek Yeşilköy’de Hareket Ordusu’na katılmış ve Üsküdar muhafızlığına atanmıştır. Çukurova’da patlak veren Ermeni ayaklanmasını bastırmak üzere Adana valiliğine getirilmiş, 1910 sonlarında hastalanarak İstanbul’a dönmüştür.
Ağustos 1911’de Bağdat valiliğine atanmış, Temmuz 1912’de bu görevinden ayrılarak İstanbul’a dönmüştür. Balkan Savaşı’nda tümeniyle ağır bir yenilgiye uğramış ve fırkası ile birlikte Çatalca’ya çekilmiştir. 1913’te Bâb-ı Âli Baskını'nın ardından İstanbul muhafızlığına getirilmiş ve mirlivalığa (tuğgeneral) yükseltilmiştir.
I. Dünya Savaşı ve Sonrası Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’na girmesiyle bahriye nazırlığının yanı sıra 2. Ordu komutanı olarak atanmış ve Filistin’deki 4. Ordu komutanlığına getirilmiştir. 1915’te Ferikliğe (Korgeneral) yükseltilmiş ve Kanal Seferi'nde başarısızlık yaşamıştır. 1917’de Suriye ve Batı Arabistan orduları genel komutanlığına atanmış ve ferik-î evvel (Orgeneral) rütbesine yükseltilmiştir. 1918’de bu görevden alınmış ve Enver Paşa ile birlikte Berlin’e kaçmıştır.
İngilizlere karşı mücadele eden Afgan ordusunu modernleştirmek üzere Afganistan’a gitmiş, Bolşeviklerin siyaset değişikliği sonucu Tiflis’e geçmiştir. Türkiye’ye dönme hazırlıkları içindeyken, 21 Temmuz 1922 tarihinde Tiflis’te Stepan Dzaghigyan tarafından öldürülmüştür. Cenazesi Erzurum’a getirilerek Karskapı Şehitliği’ne defnedilmiştir.
Kişiliği ve Düşünceleri Cemâl Paşa, Alman yazanaklarında "Sıcak kanlı, coşkun, zeki ancak yeterli eğitimi olmayan biri" olarak tanımlanmıştır. Gösterişi ve kadınları seven, hovarda bir kişiliğe sahip olduğu belirtilir. Eşi Seniha Hanım, onun paraya düşkün olmadığını ve paradan nefret ettiğini ifade etmiştir.
Hatırası Cemâl Paşa, İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde İttihat ve Terakkî Cemiyeti’nin önde gelen yöneticilerindendi. Özellikle Üç Paşalar İktidarı olarak da bilinen 1913-1918 arasında Osmanlı Devleti’nin iç ve dış siyasetine yön vermiştir.
Cemal Paşa nasıl öldü?
Ahmed Cemâl Paşa, 21 Temmuz 1922 tarihinde Tiflis'te, Bolşevik Rusya'nın Gürcistan Çeka'sı tarafından organize edilen bir suikast sonucu öldürüldü. Suikastı gerçekleştiren kişinin Ermeni militan Stepan Dzaghigyan olduğu iddia edilmiştir. Cenazesi, Doğu Cephesi Komutanı Kâzım Karabekir tarafından Erzurum’a getirilmiş ve Karskapı Şehitliği’ne defnedilmiştir.
Cemal Paşa’nın ölümüyle ilgili çeşitli iddialar bulunmaktadır. Bazı kaynaklar, suikastın Gürcistan Çeka’sının başında olan Lavrenti Beriya tarafından Stalin’in emriyle tertiplendiğini öne sürmektedir. Ancak, suikastın Ermeniler tarafından mı yoksa Rus Gizli Servisi tarafından mı gerçekleştirildiği konusu halen tartışmalıdır.
