Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Hüseyin Can’ın yürüttüğü önemli bir bilimsel çalışma, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından desteklenmeye uygun bulundu. “Toxoplasma gondii SAG1, MIC1, ROP6, GRA1, SRS9 ve SporoSAG mRNA aşı transkriptlerini içeren miks mRNA aşısı yaklaşımı ile toksoplazmozise karşı koruyucu yeni nesil biyoteknolojik aşı geliştirilmesi” başlıklı proje, özellikle hamileler ve bağışıklık sistemi zayıf bireylerde tehlikeli sonuçlar doğurabilen Toksoplazma enfeksiyonuna karşı bir mRNA aşısı geliştirmeyi amaçlıyor.
Proje ekibini makamında kabul ederek tebrik eden Ege Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Budak, aşı çalışmalarının önemine dikkat çekerek şunları söyledi: “Toxoplasma gondii SAG1, MIC1, ROP6, GRA1, SRS9 ve SporoSAG mRNA aşı transkriptlerini içeren miks mRNA aşısı yaklaşımı ile toksoplazmozise karşı koruyucu yeni nesil biyoteknolojik aşı geliştirilmesi” başlıklı proje, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından desteklenmeye uygun bulundu. Proje ile özellikle hamilelerde ve bağışıklığı zayıf insan ve hayvanlarda tehlikeli sonuçlar doğurabilen “Toksoplazma” enfeksiyonuna karşı mRNA aşısı geliştirme amaçlanıyor. Proje ekibini makamında ağırlayarak tebrik eden Ege Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Budak,“Kısa süre önce tüm dünyayı derinden etkileyen pandemi süreci bizlere aşı çalışmalarının ne kadar kıymetli olduğunu gösterdi. Tam akreditasyona sahip araştırma üniversitemiz akademisyenleri, multidipliner bir anlayış ve iş birliği ile Toksoplazma enfeksiyonuna yönelik aşı geliştirecekler. Temel bilimler ve sağlık alanlarında köklü bir geçmişi bulanan üniversitemiz bünyesinde bu tür çalışmaların gerçekleştirilmesi bizleri ziyadesiyle mutlu ediyor. Bu değerli çalışmaları için akademisyenlerimizi tebrik ediyor, çalışmalarında başarılar diliyorum.”
Aşı Geliştirme İhtiyacı Büyük
Projenin detaylarına değinen Doç. Dr. Hüseyin Can, Toxoplasma gondii parazitinin dünya nüfusunun yaklaşık üçte birini enfekte ettiğini belirtti. Can, “Projede, insan ve hayvanları enfekte ederek toksoplazmozise neden olan Toxoplasma gondii’ye karşı mRNA aşısı geliştirmeyi hedefliyoruz. Dünyada insan nüfusunun 3’te 1’inin bu parazit ile enfekte olduğu tahmin ediliyor. Toksoplazmozisli sağlıklı bireylerde genellikle her hangi bir klinik belirti gözlenmezken bağışıklık sistemi zayıflamış olanlarda ciddi ölümle sonuçlanabilen durumlar ortaya çıkabilmekte. Ayrıca, hamilelik döneminde alındığında fetüse geçerek düşüklere ve doğumsal anomalilere de neden olabilmekte. Diğer taraftan veterinerlik alanında da sıklıkla koyunlarda düşüklere sebep olarak ciddi ekonomik kayıplara yol açıyor. İnsanlarda ve hayvanlarda kronik enfeksiyona sebep olan doku kistlerinin tedavisine yönelik etkin bir ilacın olmaması sebebiyle bu parazitle mücadelede aşı çalışmalarına ihtiyaç var. Günümüzde sadece koyunlarda kullanımı ruhsatlandırılmış Toxovax aşısının var olması, toksoplasmozise karşı etkin aşı geliştirilebileceğini gösteriyor.” dedi.
Aynı zamanda Can, Toksoplazmozise karşı halen sadece koyunlarda kullanılmak üzere ruhsatlandırılmış Toxovax isimli bir aşının var olduğunu, ancak insanlarda kullanılabilecek bir aşının henüz geliştirilmediğini belirterek, bu projeyle bu alandaki boşluğu doldurmayı hedeflediklerini ifade etti.
mRNA Teknolojisi Parazitlere Karşı Kullanılacak
Doç. Dr. Can, projede mRNA aşı teknolojisinin kullanılacağını belirterek, bu teknolojinin COVID-19 pandemisinde elde edilen başarının ardından diğer bulaşıcı patojenlere karşı da hızlıca uygulanabilir olduğuna vurgu yaptı. “Günümüzde COVID-19 pandemisine karşı kullanılan ‘mRNA aşı platformu’ geniş kitlelere başarılı bir şekilde uygulanmıştır. Bu sebeple de diğer bulaşıcı patojenlere karşı başarısının hızlıca test edileceği açıktır. Projemiz kapsamında ‘Toxoplasma gondii’ye karşı multivalan mRNA aşısı geliştirilmesi’ planlanmıştır. Buna bağlı olarak projede Toxoplasma gondii SAG1, MIC1, ROP6, GRA1, SRS9 ve SporoSAG proteinlerini sentezleyen mRNA aşı transkriptleri üretilecek ve lipit nanopartikülleri (LNP) ile formüle edilip farelere mRNA-LNP aşısı uygulanacaktır. Daha sonra, aşılanmış fareler Toxoplasma gondii doku kistleri ile enfekte edilerek mRNA-LNP aşısının koruyuculuğu gösterilecektir. Sonuç olarak; hem insanlar hem de çiftlik hayvanları için önemli bir parazit olan Toxoplasma gondii’ye karşı mRNA-LNP aşısının etkinliği deney hayvanlarında test edilecektir. Dahası, bu proje ile birlikte COVID-19’a karşı başarılı olan mRNA aşılarının sadece virüslere karşı değil insanlarda salgınlara neden olabilecek parazitler için de kullanılabileceği gösterilmiş olacak.” diye ekledi.
Projede Doç. Dr. Hüseyin Can ile birlikte Ege Üniversitesi Fen Fakültesi’nden Prof. Dr. Cemal Ün, EÜ Aşı Geliştirme Merkezi’nden Prof. Dr. Yüksel Gürüz, Prof. Dr. Mert Döşkaya, Doç. Dr. Aysu Değirmenci Döşkaya, Doç. Dr. Hasan Akbaba, Doç. Dr. Muhammet Karakavuk ve Dr. Özlem Günay Eşiyok da yer alıyor.
Bu çalışma, Toxoplasma gondii’ye karşı koruyucu bir aşı geliştirilmesi yolunda atılan önemli bir adım olarak dikkat çekiyor ve hem sağlık hem de veterinerlik alanlarında büyük bir ihtiyaç olan toksoplazmozisle mücadelede önemli bir katkı sunmayı hedefliyor.